Historia
Zamek został wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku przez Děpolta z Rýzmberka lub jego potomka. Z tego powodu do początku XV wieku na cześć imienia fundatora nazywany był Novým Rýzmberkiem. W 1379 roku w Netřebie mieszkał Racek (Ratmír) ze Švamberka, do którego należał również zamek Osvračín. Trzy lata później wymienił się on z Ješkiem z Pnětluk, zwanym Kozíhlava, dając mu oba zamki w zamian za Třebel. Już w 1391 roku nowym właścicielem był Vilém z Čachrova, posiadający rozległe dobra w regionie pilzneńskim. W połowie XV wieku któryś z licznych potomków Viléma opuścił Nový Rýzmberk i przeniósł się do wygodniejszej siedziby w pobliskich Kanicach, przy czym do przeprowadzki zmusić go mógł pożar, jaki zakończył funkcjonowanie głównej wieży zamkowej. W 1528 roku Netřeb opisywany był już jako porzucona ruina.
Architektura
Zamek zbudowano na wąskim, skalnym cyplu o stromych zboczach po stronie zachodniej i wschodniej, a na północy przechodzącym w zwężający się czubek. Po stronie południowo – wschodniej wydłużone wzniesienie łączyło się z pozostałą częścią płaskowyżu. W przybliżeniu kwadratowy rdzeń zamku, z lekko załamanym z powodu kształtu terenu zachodnim odcinkiem muru, oddzielony był od reszty wywyższonego terenu na południu przekopem. Tamtędy prowadziła droga wjazdowa, flankowana przez główną wieżę, usytuowaną w południowo – wschodnim narożniku murów obronnych. Jej wschodnia i południowa ściana stanowiła zarazem część obwodu obronnego otaczającego dziedziniec. Całość zajmowała wymiary około 32 x 25/27 metrów.
Wieża główna założona została na planie czworoboku o wymiarach wnętrza około 11 x 13 metrów. Grubość murów wieży zmniejszała się w przestrzeni każdego piętra odsadzkami. Na poziomie pierwszej kondygnacji było to 2,1 metra, nad pierwszą odsadzką 2 metry, nad drugą już tylko 1,7 metra, a ostatecznie w najwyższych partiach 1,5 metra. Wieża posiadała co najmniej cztery kondygnacje. Jeśli pierwotnie miałaby także i piątą (czwarte piętro), to jej wysokość mogła dochodzić do około 18 metrów. Zwieńczeniem wieży z pewnością była drewniana konstrukcja, zapewne o formie czterospadowego dachu.
Wnętrze wieży podzielone było płaskimi, drewnianymi stropami, przy czym belki układano nie tylko na odsadzkach ale i umieszczano w regularnie rozmieszczonych otworach w murze. Głębokość otworów w przyziemiu wynosiła aż 1,1 – 1,5 metra, możliwe więc że belki stropowe miały zapewnić wzmocnienie całej budowli. Górna powierzchnia tych belek znajdowała się 16 cm poniżej pierwszego uskoku muru obwodowego wieży. Niewykluczone zatem, że na belkach położona była powała, a na niej gliniana posadzka. Drugi uskok muru znajdował się 3,7 metra powyżej pierwszego, zaś belki stropowe osadzone były na głębokość 0,9 metra. W porównaniu ze stropem pierwszej kondygnacji belki na tym poziomie zamontowano powyżej uskoku, tak aby ich dolna powierzchnia znajdowała się na tym samym poziomie co krawędź drugiego uskoku. Na wysokości 3,6 metra nad drugą odsadzką we wnętrzu znajdował się kolejny uskok muru, a wysokość czwartej kondygnacji mogła wynosić około 3,4-3,5 metra. Komunikację pionową pomiędzy kondygnacjami wieży prawdopodobnie zapewniały wewnętrzne drewniane schody lub drabiny.
Oświetlenie wieży zapewniały wąskie, szczelinowe, rozglifione do wnętrza otwory okienne, przebite na dwóch najniższych kondygnacjach. Dopiero na poziomie trzeciej kondygnacji (drugiego piętra) funkcjonowały większe okna umieszczone we wnękach. Świadczyłoby to o pełnieniu przez ten poziom funkcji mieszkalnych, natomiast przeznaczeniu niższych dwóch kondygnacji na spiżarnie i magazyny. W razie zagrożenia szczelinowe otwory mogły też pełnić rolę otworów strzeleckich.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowały się fragmenty murów obwodowych oraz mała ściana w dolnej części zamku, która prawdopodobnie jest reliktem bramy lub obwarowań. Najwyższym zachowanym fragmentem jest południowo – zachodni narożnik czworobocznej wieży głównej. Teren zamku jest gęsto zarośnięty lasem i krzakami, a ruiny niezabezpieczone. Wstęp na ich teren jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Kastl P., Obytná věž na hradu Netřeb, „Hláska”, roč. 29, č. 4, 2018.
Kastl P., Obytné věže (donjony) vybudované ve 14. století a možnosti jejich stavebního provedení na příkladech šlechtických hradů v Plzeňském kraji, „Castellologica Bohemica”, 19/2020.