Historia
Kościół św. Jakuba zbudowany został z inicjatywy cystersów z klasztoru Pomuk, prawdopodobnie między 1142 a 1152 rokiem. Pod koniec XIII wieku został gruntownie przebudowany w stylistyce wczesnogotyckiej, a między 1360 i 1370 rokiem powiększony do formy trójnawowej bazyliki.
W pierwszej połowie XV wieku wzgórze kościelne mogło brać udział w trakcie walk z husytami, prawdopodobnie około 1420 roku, kiedy to spalony został klasztor Pomuk. Uszkodzone zostało wówczas prezbiterium kościoła w Nepomuku, które trzeba było ponownie zasklepić po zakończeniu konfliktu, najpewniej w drugiej ćwierci XV wieku. Kościół służył w tamtym okresie również jako świątynia pochówkowa możnego rodu Švamberków, którzy współfinansowali prace naprawcze. Dla odmiany przedstawiciel innego szlacheckiego rodu, Ondřej ze Šternberka, w 1580 roku zniszczył wnętrze kościoła, porozbijał ołtarze i posągi, załadował resztki wyposażenia na wozy, a następnie spalił wszystko w pobliskim browarze.
W 1746 roku kościół dotknął wielki pożar, a co więcej z remontem się nie śpieszono, gdyż w okolicy wzniesiony został barokowy kościół św. Jana Nepomucena. Dopiero w latach 1772 – 1780 przeprowadzono konieczne naprawy oraz dobudowano barokową dzwonnicę. Już jednak sześć lat później w ramach reform józefińskich kościół został przekształcony w spichlerz wojskowy na zboże, a następnie na magazyn drewna. Potrzebom wojska budynek służył do 1857 roku, kiedy to za sprawą hejtmana krajowego Tomáša z Putzlacheru kościół odnowiono w stylistyce neogotyckiej i ponownie konsekrowano w 1860 roku. Pod koniec lat dwudziestych XX wieku kościół ponownie był w złym stanie. Dach przeciekał, tynk odpadał, a wokół budynku był wielki nieporządek. Prace renowacyjne trwały do lat 50-tych, przerwane jeszcze pożarem z 1952 roku, a ostatnie remonty przeprowadzono w latach 90-tych XX wieku.
Architektura
Kościół zbudowano na wzgórzu, na wschód od strumienia Muhovka. W średniowieczu cały jego obszar otoczony był obwarowaniami drewniano – ziemnymi, a później kamiennym murem, którego południowo – zachodni narożnik wzmocniony został cylindryczną basztą, czy też basteją. Kolejne dwie znajdowały się na najbardziej zagrożonej stronie zachodniej i północno – zachodniej. Ponadto funkcję obronną mogła mieć dzwonnica, a w obręb przykościelnego cmentarza prowadził budynek bramny. Wzgórze ochraniało osadę od południowego – zachodu i stanowiło refugium dla okolicznej ludności.
Pierwotny kościół był budowlą jednonawową, przekształconą w latach 60-tych XIV wieku w trójnawową bazylikę z krótkim, prawie kwadratowym, trójprzęsłowym korpusem (około 16 x 18 metra) i dwuprzęsłowym prezbiterium zakończonym na wschodzie pięciobokiem (relikty starszego kościoła zostały zachowane w murach pierwszego przęsła prezbiterialnego od zachodu, gdzie umieszczony był także półkoliście zamknięty portal). Od północy do chóru przystawiono zakrystię. Całość budowli opięta została przyporami, pomiędzy którymi przepruto ostrołukowe okna.
Przypory wyznaczyły podział wnętrza kościoła na przęsła: prostokątne z dłuższymi bokami na linii północ – południe w nawie głównej oraz dużo mniejsze i krótsze choć jeszcze prostokątne, z nieco dłuższymi bokami na linii wschód – zachód. Wnętrze przykryto sklepieniami krzyżowo – żebrowymi opartymi w korpusie na masywnych czworobocznych filarach z lizenami od strony naw bocznych, pomiędzy którymi rozpostarto ostrołuczne arkady. Same żebra sklepienne w nawie głównej osadzone zostały na wysoko zawieszonych konsolach, poniżej których (a powyżej arkad) znalazł się gzyms. Również w nawach bocznych poprowadzono gzyms, załamujący się ponad portalami wejściowymi. W prezbiterium żebra sklepienia spłynęły na wysoko podwieszone, masywne wsporniki, które podtrzymywały w dole smukłe służki, zakończone na wysokości parapetów okien subtelnymi konsolami.
Stan obecny
Od strony zewnętrznej w sylwetce kościoła przeważają elementy gotyckie oraz neogotyckie w korpusie nawowym, wprowadzone w XIX wieku. W południowej ścianie prezbiterium przetrwał późnoromański portal, współczesne są mu także mury zachodniego przęsła prezbiterialnego. Wnętrze szczyci się mnogą ilością XIV-wiecznych detali architektonicznych (gzymsy, arkady, sklepienia, konsole, profilowane ościeża okienne, portale).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 1, Praha 2015.
Hostaš K., Vaněk F., Soupis památek historických a uměleckých v království Českém od pravěku do počátku XIX. století, ročník 25. Politický okres přeštický, Praha 1907.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.