Historia
Przed powstaniem zamku na terenie Mladá Boleslav funkcjonował gród, założony przez księcia Bolesława II pod koniec X stulecia. W XI – XII wieku pełnił on ważną rolę w regionie, lecz w drugiej połowie XIII wieku został opuszczony, być może po zniszczeniu w trakcie walk z lat 1283-1289 z Brandenburczykami. Jego ostatnim znanym kasztelanem był w 1262 roku Jaroslav z rodziny Markvarticów, który wybudował zamek w nieodległych Michalovicach. Funkcje administracyjne majątków królewskich przejęło miasto Nymburk, a obronne nowy zamek Bezděz. Porzucone grodzisko, zwane od tamtych czasów Hroby, było nieużywane do 1334 roku, kiedy to lokowano na nim nowe miasto. W drugiej połowie XIII wieku wzniesiono również niewielki zamek królewski, jednak nie wiadomo jak długo funkcjonował i czy istniał jeszcze w 1334 roku, gdy na miejscu grodu panowie z Michalovic wznieśli nową warownię, którą dzierżyli aż do 1468 roku. Prawdopodobnie wraz z budową zamku panów z Michalovic, jakiś czas po fundacji miasta, rozpoczęto także budowę murów miejskich.
W 1421 roku miasto Mladá Boleslav zostało zajęte bez walki przez wojska husyckie. Spalone zostały dwa klasztory, lecz zamek, po ucieczce panów z Michalovic do Bezděza, ocalał i był wykorzystywany przez husyckich hejtmanów – Kunata z Počapla, Václava Kruknára z Lobkovic i Bohuša z Klinštejna. Po bitwie pod Lipanami w 1434 roku, kiedy to sprzymierzone siły katolików i umiarkowanych husytów zniszczyły radykalne skrzydła Taborytów i Sierotek, doszło do pojednania między miastem a Petrem z Michalovic. Prawdopodobnie zamek wrócił wówczas w jego ręce, choć nie wspominano o nim w źródłach aż do 1468 roku, kiedy to wraz z miastem został przejęty w drodze rodzinnych koneksji przez ród Tovačovskich z Cimburka.
Na początku XVI wieku, w okresie gdy zamek był w posiadaniu Jana z Šelmberka, przeprowadzono jego późnogotycką rozbudowę, która objęła głównie części mieszkalne. Kolejne, tym razem renesansowe przekształcenia, miały miejsce po 1548 roku za Krajířów z Krajku, a następnie po pożarze z 1555 roku. W 1595 roku zamek został wykupiony przez miasto i utracił funkcję rezydencjonalną. W czasie wojny trzydziestoletniej został zdewastowany przez wojska szwedzkie, a po jej zakończeniu częściowo zrujnowany służył jako warsztat rodziny Pricquey. Na początku XVIII wieku przebudowano go na koszary, ale najważniejszy wpływ na wygląd zamku miała przebudowa Ignatza Palliardiego z lat 1752-1753. Podczas niej zamek został podwyższony o jedno piętro, nowe zadaszenie otrzymały wieże oraz powstały skrzydła północno – wschodnie i północno – zachodnie. W 1940 roku zamek służył nazistom do przetrzymywania Żydów deportowanych stąd do Polski, a do 1972 roku był magazynem tekstylnym. W połowie lat siedemdziesiątych XX wieku zdewastowana budowla została poddana renowacji, którą ukończono na początku lat dziewięćdziesiątych.
Architektura
Zamek został zbudowany na południowo – zachodnim narożniku wzniesienia, które po odcięciu przekopem otrzymało kształt zbliżony do trójkąta. Cypel kończył się z trzech stron stromymi skałami, nadając założeniu wybitnie obronne walory. Głównym elementem zabudowy zamku był prostokątny w planie budynek usytuowany w poprzek cypla. Prawdopodobnie od początku XVI wieku był on flankowany przez dwie masywne, czworoboczne wieże: jedną po stronie północno – zachodniej, drugą po stronie południowo – wschodniej, przy czym obie były wyższe o dwie kondygnacje od środkowego budynku. Wieża południowo – wschodnia, wyposażona w klatkę schodową, była nieco szersza niż zachodnia. Tuż za nimi skalistą krawędź wzgórza dodatkowo zabezpieczał wieloboczny bastion z końca XV wieku. Jego mury obronne, pomimo późnej daty powstania, zwieńczone były jeszcze krenelażem. Wschodnią stronę dziedzińca zamykało kolejne, lecz mniejsze skrzydło mieszkalne, a od północy wjazd na zamek zabezpieczała czworoboczna wieża bramna. Dodatkowo w zachodniej ścianie obwarowań znajdowała się mniejsza furta prowadząca ku rzece Izerze i kolejna przy północno – zachodniej wieży prowadząca na podzamcze. Całość opinał zewnętrzny mur parchamu.
Przed czołem zamku i jego podzamcza, a więc po jego północno – wschodniej stronie, uformowała się otoczona murem obronnym zabudowa miejska. W planie otrzymała ona kształt zbliżony do czworoboku, rozszerzającego się ku północnemu – wschodowi, z częścią czołową zaokrągloną. Forma taka była wynikiem usytuowania pomiędzy szerokim korytem rzeki Izery na zachodzie oraz połączonego z nią na południu strumienia Klenice. Strumień płynął w jarze, miasto więc było od południa i częściowo wschodu zabezpieczone stromymi stokami, podobnie strome i skaliste skarpy zabezpieczały miasto od zachodu.
Obwód murów miejskich obejmował około 6 ha. W ich linię w części południowo – zachodniej, włączony został gotycki pałac Templ, w którego pobliżu znajdował się niewielki kościół św. Wojciecha. Środkiem miasta ciągnął rynek, rozszerzający podobnie jak obwarowania ku północnemu – wschodowi. Na jego krańcu nietypowo usytuowany był gotycki kościół farny Wniebowzięcia Panny Marii, z prezbiterium zachodzącym na linię obwarowań. Ostatnią ważną budowlą miasta był zlokalizowany blisko bramy XIV-wieczny klasztor franciszkański, usytuowany w narożniku północnym. Sam mur miejski od czasów późnego średniowiecza zwieńczony był krytym gankiem ze strzelnicami w przedpiersiu. W jego linię wstawionych było kilka relatywnie małych baszt, co najmniej dwie czworoboczne i jedna półkolista na odcinku wschodnim. Przed głównym murem na najbardziej zagrożonych fragmentach miasta, w odległości około 10 metrów, poprowadzony był niższy mur parchamu oraz dodatkowo fosa od północnego – wschodu i przekop między zamkiem a miastem. Od strony przedpola fosa była nawet zdwojona.
Do miasta prowadziły trzy bramy: Świętojańska (Nowomiejska) blisko wschodniego narożnika, Klasztorna (Żydowska) w narożniku północnym, oraz Świętego Wita (Praska), w południowej części miasta, w uskoku murów skierowanych wprost na podzamcze. Do bramy Praskiej droga wiodła wzdłuż zbocza z podmiejskiej osady Podolec, a by osiągnąć z niej rynek trzeba było ostro skręcić przed zamkiem. Dodatkowo funkcjonowała jedna furta przy kościele farnym oraz druga na północ od zamku. Główne bramy prawdopodobnie umieszczone były w czworobocznych wieżach z przejazdami w przyziemiu, przy czym te skierowane ku północy mogły pod koniec średniowiecza być wydłużone o wielostopniowe przedbramia (funkcjonowała tam zdwojona fosa, nad którą przechodzić musiał przejazd bramny).
Stan obecny
Obecnie na znacznie przebudowanym od czasów średniowiecza zamku znajduje się muzeum Mladá Boleslav. Pierwsza część jego wystawy poświęcona jest historii miasta i zamku od XVIII do początku XX wieku. Kolejna część wystawy poświęcona jest historii regionu. Z elementów zamku zachowanych bez poważniejszych przekształceń, dziś najlepiej prezentuje się wieloboczny, blankowany bastion z końca XV wieku. Mury miejskie przetrwały na bardzo długich odcinkach po wschodniej i zachodniej stronie Boleslava, ale niestety są dziś mocno obniżone w stosunku do stanu pierwotnego. Ponadto od strony miasta mury zastawione zostały nowożytną zabudową.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.