Historia
Pałac miejski zwany Templ został zbudowany w latach 1484-1490, na miejscu starszych zabudowań z połowy XIV wieku, powstałych po utworzeniu działek lokacyjnego miasta. Od czasu gruntownej przebudowy z końca XV wieku, Templ stanowił siedzibę hejtmana majątku bolesławskiego, niejakiego Jana Císařovskiego z Hliníka. Z powodu braku miejsca w przestrzeni miejskiego placu rynkowego, został on usytuowany przy murze obronnym, a w związku z tym musiał pełnić również funkcje obronne. Nazwa Templ wywodziła się z legendy, jakoby został wzniesiony przez zakon templariuszy, sprowadzonych w czasach króla Wacława II. Tradycje tą mógł zainspirować krzyż w godle prawdziwego fundatora, Jana Císařovskiego, wyrzeźbiony w portalu wejściowym i kilku innych elementach architektonicznych we wnętrzach pałacu.
Około 1550 roku Templ stanowił własność przedstawiciela drobnej szlachty, Jana Zilvara z Pilníkova. Prawdopodobnie posiadał on pałac przez długi czas, gdyż w XVII wieku przylgnęła do niego nazwa „Zilvarovski”, pomimo tego, że znajdował się już wówczas w rękach kilku innych właścicieli. W 1568 roku właścicielem pałacu był medyk Martin Kostelecký, za którego dom został uwolniony od wszystkich obciążeń podatkowych, w zamian za utrzymywanie furty prowadzącej do rzeki. W kolejnych latach właściciele często się zmieniali, byli to jednak głównie przedstawiciele rodzin szlacheckich. W ich czasach późnogotycki budynek poddawany był stopniowym nowożytnym przekształceniom, wprowadzanym zwłaszcza w ramach usuwania zniszczeń po pożarach. Jeden z nich miał miejsce w 1677 roku, zaś do drugiego doszło pod koniec XVIII stulecia. Charakter prywatnego domu mieszkalnego Templ utracił w 1886 roku, kiedy został przejęty przez regionalne stowarzyszenie muzealne. Niestety na początku XX wieku dom raz jeszcze zniszczył pożar, po którym w latach 1912-1913 odbudowano dachy i stropy. Następnie w latach 20-tych XX wieku budynek został przystosowany do potrzeb czechosłowackiego kościoła husyckiego.
W okresie powojennym zabytkowa budowla powoli niszczała, za co winę ponosił stan najbliższego otoczenia, zwłaszcza wieloletni wyciek ścieków z sąsiednich domów, podmywających fundamenty i zaburzających statykę budynku. Templ stał się również ofiarą warunków gospodarki socjalistycznej i ówczesnej administracji, za sprawą których planowane naprawy z lat 50-tych XX wieku nie dochodziły do skutku. Choć przygotowania do całościowego projektu renowacji rozpoczęły się w 1967 roku, to przez długi czas były odwlekane ze względu na negocjacje pomiędzy konserwatorami, władzami partyjnymi i właścicielem zabytku. Dopiero gdy doszło do częściowego zawalenia w 1977 roku, budowla została poddana gruntownej renowacji i regotyzacji, po której zakończeniu w 1989 roku zaczęła być wykorzystywana do celów kulturalnych.
Architektura
Budynek został wzniesiony w południowo – zachodniej części miasta, nad stromym zboczem opadającym po stronie zachodniej ku rzece Izerze. Umieszczony został w linii miejskich murów obronnych. Po stronie południowej kilka działek oddzielało go od połączonego z murami miejskimi i usytuowanego na cyplu zamku, natomiast po stronie wschodniej przebiegał poszerzający się stopniowo ku północy plac rynkowy. Na północ od pałacu wzdłuż muru miejskiego ciągnęła się uliczka podmurna, sięgająca aż do niewielkiego placu i narożnej bramy Klasztornej. Po stronie zachodniej przed skalistą skarpą, ale już poniżej budynku, utworzony został otoczony murem taras. Od zachodu znajdowała się też furta, stromą ścieżką połączona z rzeką na dole.
Pałac otrzymał z grubsza prostokątny w planie kształt, z dwoma węższymi skrzydłami usytuowanymi od północy i południa oraz z aneksem wejściowym po stronie wschodniej, do którego w pierwszej połowie XVI wieku dobudowano wieżyczkę ze spiralną klatką schodową. Bryła rdzenia pałacu była trójkondygnacyjna, znacznie wydłużona na osi północ-południe i niezbyt wysoka od strony miasta, ale od strony zachodniego zbocza o charakterze wieży mieszkalnej. Ze względu na osadzenie budynku na skarpie, od wschodu widoczne było tylko piętro i część przyziemia, natomiast od zachodu wszystkie trzy kondygnacje. Trójprzestrzenny, jednotraktowy rdzeń pałacu i skrzydło północne prawdopodobnie przykrywał wysoki dach kalenicowy, natomiast znacznie węższe skrzydło południowe mogło mieć osobne zadaszenie z nieco niżej założoną kalenicą.
W przyziemiu głównej, środkowej części pałacu znajdowały się trzy przykryte kolebkami pomieszczenia o dłuższych osiach poprzecznych do osi budynku. Podobnie trzy pomieszczenia umieszczono na drugiej kondygnacji. Z nich środkowe w pierwszej połowie XVI wieku przykryte zostało dwoma przęsłami sklepienia krzyżowo – żebrowego. Znajdować się w nim mogła kaplica, której prezbiterium funkcjonowałoby w wykuszu po stronie zachodniej. Ponadto w budynku znajdowało się jeszcze najwyższe piętro, z mieszkalnymi pomieszczaniami zapewne krytymi drewnianymi stropami.
Stan obecny
Templ jest jednym z najstarszych zachowanych budynków w Mladá Boleslav, przetrwałym praktycznie w oryginalnej formie późnogotyckiej rezydencji możnowładczej. Z pierwszej fazy zachował oprócz ogólnego układu kilka okiennych obramień, konsole z maszkaronami zrekonstruowanego wykusza, a zwłaszcza pierwotny dwuramienny portal wejściowy z motywami lwów oraz tarczą herbową fundatora budowli (dziś wejście pomiędzy przedsionkiem a kasą biletową). We wnętrzu widoczne są późnogotyckie sklepienia i portale, w tym najcenniejsze artystycznie sklepienie środkowej sali parteru, w której znajduje się także unikalny portal z ościeżem w kształcie skręconej liny. Najbardziej rzucające się w oczy przekształcenia nowożytne to półkoliste okna na zachodniej elewacji, czy prostokątny portal wejściowy. Wiele innych zniekształceń zostało usuniętych w trakcie gruntownej renowacji w latach 80-tych XX wieku. Od czasu jej zakończenia budynek służy celom muzealnym, udostępniając wystawy poświęcone historii i archeologii miasta Mladá Boleslav i jego okolic.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bachtík J., Zkáza a vzkříšení Templu, „Paměť a dějiny”, 4/2019.
Bachtík J., Jesenský V., Nachtmannová A., Mladoboleslavský Templ – dejiny památkové obnovy, „Zprávy památkové péce”, ročník 78, číslo 6/2018.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.