Historia
Zamek Michalovice został stworzony w drugiej połowie XIII wieku, jako ośrodek administracyjny i obronny majątku rodu Markvarticów, po zaniku starszego grodu w Mlada Boleslav. Jego ostatni kasztelan, Jaroslav Markvartic, pojawił się w źródłach historycznych w 1262 roku, a wkrótce potem zarządzanie dóbr królewskich przeniesiono do zamku Bezděz i miasta Nymburka. Nowy zamek Markvarticów w Michalovicach został założony zaledwie 3 km na północ od dawnego książęcego zamku w Mlada Boleslav i nazwany na cześć patrona usytuowanego na podzamczu kościoła, poświęconego opiekunowi rycerzy, archaniołowi Michałowi. Leżał on w pobliżu ważnego szlaku łączącego Pragę ze Śląskiem.
Panowie z Michalovic pojawili się w źródłach w 1281 roku. Zamek dzierżył wówczas Jan z Michalovic, bliski współpracownik króla Wacława II, który zasłynął jako uczestnik rycerskich turniejów, nie tylko w Czechach, ale także w Nadrenii i Francji. Po jego śmierci w 1306 roku Michalovice przeszły na syna Beneša. Początkowo znajdował się on w szeregach szlachty zbuntowanej przeciwko królowi Janowi Luksemburskiemu, lecz później ukorzył się przed władcą i od 1315 roku był burgrabią zamku praskiego oraz zasiadał w sądzie ziemskim. Syn Beneša, Jan (Jesek) z Michalovic, również należał do stałych współpracowników króla Jana Luksemburskiego, a następnie do Karola IV. W 1336 roku towarzyszył królowi Janowi na Litwie, a później walczył w jego służbie z miśnieńskim margrabią Menhartem.
Potomkowie Jana z Michalovic należeli do czołowych przedstawicieli czeskiej szlachty, stojąc wiernie po stronie władcy także w trakcie wojen husyckich. W 1420 roku kolejny Jan z Michalovic próbował dostarczyć zaopatrzenie do oblężonego zamku praskiego, a jego syn Jindřich padł w bitwie pod Wyszehradem. W 1425 roku wojska husyckie zdobyły zamek Michalovice, lecz Jan już wcześniej uciekł do bezpieczniejszego zamku Bezděz. W Michalovicach zaczął rządzić wówczas husycki hejtman Kunata z Počapl, a po nim w latach 1436-1437 Bohunik z Klinštejna. Prawdopodobnie od 1425 roku następcą Jana był Petr z Michalovic oraz jego brat, Jan. Petr zmarł w 1437 roku, a całość majątku, w tym i odzyskany już zamek Michalovice, przejął Jindřich Kruhlata z Michalovic. W 1455 roku stał się on najwyższym komornikiem, a dwa lata później wiódł poselstwo do Francji. Po wyborze Jerzego z Podiebradów na króla Czech w 1458 roku, stał się jego oddanym zwolennikiem i towarzyszył mu podczas kampanii w kraju i za granicą. W 1468 roku zginął w bitwie pod Turnovem, a jego rodzina wymarła po mieczu. Małżeństwo siostry Jindřicha, Magdaleny z Janem z Cimburka i Tovačova, spowodowało przejście Michalovic na nowy ród. Jego przedstawiciele nie osiedlili się jednak w zamku, który zaczął stopniowo niszczeć. W 1513 roku był już opisywany jako opuszczona ruina.
Architektura
Usytuowany na wzniesieniu na prawym brzegu rzeki Izery, zamek był z wschodu, północy i południa całkowicie niedostępny. Na stronie północnej strome zbocza opadały wprost do rzeki, która rozlewała się tam w liczne ramiona i odgałęzienia. Na południu natomiast znajdował się wąwóz oddzielający zamek od wioski z której wiodła jedyna droga do zamku. Również wschodnia część, uformowana w skalisty cypel, była całkowicie bezpieczna. Po stronie zachodniej uformowało się podzamcze, zabezpieczone suchą fosą. Miało ono w planie kształt półokręgu i zabezpieczało zamek od strony jedynego dogodnego do wjazdu kierunku.
Druga, znacznie głębsza fosa znajdowała się pomiędzy podzamczem a zamkiem górnym. Przerzucono przez nią drewniany, zapewne w części zwodzony most, prowadzący na północne międzymurze o szerokości około 10 metrów, otaczające rdzeń zamku także od wschodu i południa. Trzeba je było w całości przebyć by przez południową bramę w głównym obwodzie murów dostać się na wewnętrzny dziedziniec. Zarówno pierwsza jak i druga brama flankowana była przez masywną cylindryczną wieżę o średnicy ponad 11 metrów i grubości muru w przyziemiu wynoszącej 4,2 metra. Wewnątrz posiadała przyziemie z płaskim, drewnianym stropem, oraz sklepione kopułą pierwsze piętro, z którego od zachodu portal prowadził na drewniany pomost łączący się z koroną muru. Drugie piętro, również zwieńczone kopułą, zostało prawdopodobnie połączone kładką bezpośrednio z gankiem obrońców na północnym murze. Na najwyższą kondygnację obronną wieży wiodły umieszczone w grubości jej muru schody. Zwieńczona była zapewne drewnianą lub szkieletową nadbudową z galerią dla obrońców i hurdycjami.
Na południu wieża główna stykała się z wąskim i podłużnym skrzydłem mieszkalnym. Główna zabudowa mieszkalna znajdowała się jednak w najbezpieczniejszym miejscu zamku, czyli po wschodniej stronie dziedzińca, przez co zabudowania otrzymały w planie kształt litery L. Dom wschodni był budowlą dwupiętrową z wykuszami latrynowymi przy zewnętrznych elewacjach, które umieszczono również po stronie południowej węższego skrzydła. Na dziedzińcu po przeciwnej stronie pałacu, przy północnym murze, wykuto w skale pomieszczenie o formie sutereny z kominowym otworem w stropie. Są to zapewne pozostałości jakiejś budowli o charakterze gospodarczym.
Z pozostałych elementów zamku warto wymienić małą furtę, usytuowaną w południowo-wschodniej części międzymurza, od strony wsi, oraz umieszczoną w północno-zachodnim narożniku parchamu czworoboczną wieżyczkę, w której prawdopodobnie znajdowała się studnia. Charakterystycznym elementem zamku był również masywny mur zachodni, zabezpieczający zamek od jedynej strony zagrożonej atakiem. Prawdopodobnie przybrał on formę muru tarczowego z wspomnianym już chodnikiem dla obrońców w koronie.
Stan obecny
Zamek Michalovice znajduje się obecnie w postaci daleko posuniętej, lecz nie pozbawionej uroku ruiny. Zachował się fragment południowej kurtyny muru głównego obwodu z widocznymi przejściami do trzech, umieszczonych niegdyś na nim wykuszy. Zachowały się również dolne partie zewnętrznego obwodu murów, zwłaszcza po stronie południowej i wschodniej. W najlepszym jednak stanie jest cylindryczna wieża główna. Pomimo uszkodzenia i odpadnięcia południowego jej fragmentu, znacznego przechylenia oraz nie zachowania górnych partii, służy ona obecnie za platformę widokową.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.