Městečko Trnávka – zamek Stary Cimburk

Historia

   Zamek został wzniesiony przez Ctibora z Lipnicy lub jego syna Bernarta na samym początku XIV wieku. Po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w 1308 roku, gdy dokument wystawił „Bernardus de Cinburc”, syn pana Ctibora z Lipnicy, co miało miejsce na jego zamku zwanym „Cinburc”. Ponowny akt został wystawiony w Cimburku w 1316 roku, co wskazywałoby, iż w drugim dziesięcioleciu XIV wieku zamek był już w zasadniczym zrębie ukończony i na stałe zamieszkiwany.
  
Około 1330 roku Bernart dokonał wymiany zamku z Jindřichem z Lipy na tereny wokół Střílek, gdzie wkrótce założył nową siedzibę zwaną także Cimburkiem. Dla odróżnienia obu zamków starsze założenie w pobliżu Městečko Trnávka zaczęto nazywać Starym Cimburkiem, który w 1365 roku kupił morawski margrabia Jan Henryk Luksemburczyk, brat Karola IV. Jego syn Jodok prowadził długotrwałe konflikty zbrojne ze swoimi braćmi, kuzynem (panującym królem Wacławem), a zwłaszcza z pobliskim biskupstwem ołomunieckim, co mogło stanowić zachętę do rozbudowy obwarowań zamku. Ostatecznie jednak w 1407 roku sprzedał Stary Cimburk wraz z Městečkiem Trnávka Markécie z Šumvaldu (Šonvaldu). Z Cimburka pisał się wówczas jej mąż, Dobeš z Popovic, nim w 1446 roku sprzedał zamek Vaňkovi Černohorskému z Boskovic. Nie wiadomo, czy Dobeš był w jakikolwiek sposób zamieszany w starcia okresu wojen husyckich, lecz z pewnością musiał utrzymywać zamek w stanie zdatnym do obrony.
   W drugiej połowie XV wieku majętny Vaňek Černohorski, przedstawiciel starego rodu morawskiego, posiadacz wielu prowincjonalnych urzędów w dobie Jerzego z Podiebradów, dokonał wielkiej, późnogotyckiej rozbudowy Starego Cimburka, kontynuowanej przez jego syna Václava i wnuka Oldřicha pod koniec XV stulecia. Impulsem do rozbudowy, zwłaszcza obwarowań, musiały być toczone na Morawach działania militarne wojny z królem węgierskim Maciejem Korwinem, a także postęp w rozwoju broni palnej, choć w źródłach pisanych nie pozostawiono żadnych informacji o bezpośrednim udziale w nim zamku Černohorskich.
  
W 1547 roku Stary Cimburk kupił Węgier Simon Eder ze Štiavnicy, w 1565 roku szlachcic pochodzenia austriackiego Erazm Eyzinger, a w 1598 Adam Věžník z Věžník, który dokonał kolejnej przebudowy. Dotknęła ona wyłącznie części mieszkalnej zamku, jako iż był to okres renesansu, kiedy starano się podnieść i ulepszyć warunki życia. W 1645 roku zamek został zajęty przez szwedzki garnizon, lecz raczej nie wyrządził on znaczniejszych zniszczeń, a tylko spustoszył i ograbił okolicę. Po wojnie trzydziestoletniej podupadły zamek wciąż był użytkowany, choć utracił rangę siedziby szlacheckiej, na rzecz funkcji utrzymywania administracji podległych dóbr ziemskich. Kres zamku nastąpił w 1776 roku, kiedy to uderzenie pioruna wywołało katastrofalny pożar i w konsekwencji zniszczenie budowli. Prawie całkowitą degradację ruin przyniosła późniejsza rozbiórka, mająca na celu pozyskanie materiałów budowlanych.

Architektura

   Zamek usytuowano na wzniesieniu o wysokości 477 metrów n.p.m., dzięki któremu przewyższał on znajdującą się po północnej i wschodniej stronie dolinę strumienia Třebůvka o około 60 metrów. Najbardziej strome zbocze natura ukształtowała na północnym – wschodzie, gdzie strumień przepływał przez wąwóz pomiędzy wzgórzem zamkowym a bardziej rozległym masywem Doubravicy. Nieprzystępne były również stoki południowe oraz zachodnie. Stosunkowo najłagodniejsze podejście możliwe było od południowego – wschodu, gdzie wzgórze opadało ku dolinie zalewowej rzeki Jevička. Szczytowa część wzniesienia miała długość około 220 metrów i szerokość około 60 metrów, co pozwoliło na znaczną rozbudowę i mocne wydłużenie zamku, a zwłaszcza drogi dojazdowej do jego rdzenia.
   Zamek górny posiadał w planie formę owalu o wymiarach 53 x 32 metry, wyznaczonego przez obwód bardzo grubych murów obronnych, szerokości 2,4 – 2,8 metra. Mur przypuszczalnie wieńczył ukryty za blankowanym przedpiersiem chodnik straży. Brama mieściła się w przejeździe przebitym przez mur po stronie południowo – wschodniej. Po zachodniej, a być może także i północnej stronie dziedzińca, wzniesiono zabudowę mieszkalną, przystawioną do wewnętrznych ścian muru obronnego. W północnej części dziedzińca prawdopodobnie znajdował się zbiornik na deszczówkę, zbierający wodę z dachów sąsiednich zabudowań. Po przeciwnej, południowej stronie dziedzińca, mogły się znajdować kolejne zabudowania, czasem interpretowane jako relikty wieży – bergfriedu, jednak przypuszczalnie zamek w początkowym okresie istnienia był założeniem bezwieżowym. Posiadał natomiast zewnętrzny obwód muru parchamu, z niewielką wieżą lub budynkiem bramnym po stronie południowej. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła sucha fosa.
   W drugiej połowie XV wieku zamek został znacząco powiększony. Na miejscu wschodniego muru głównego, parchamu oraz części dawnej fosy wzniesiono wówczas nowy dwuprzestrzenny budynek o długości około 50 metrów i szerokości 8-11 metrów. Dla polepszenia obronności otrzymał on bardzo mocne zewnętrzne mury, dochodzące do niecałych 3 metrów grubości. Budynek posiadał częściowo zagłębiony w ziemi parter, podzielony pojedynczą przegrodą i raczej wentylowany niż oświetlany przez dwa wysoko osadzone okna oraz szczelinowe otwory. Powyżej funkcjonowało mieszkalne piętro, natomiast trzecia kondygnacja, jeśli istniała, to mogła być konstrukcji drewnianej lub szachulcowej. Późnogotyckie prace budowlane dotknąć musiały także starszych zabudowań po zachodniej stronie dziedzińca. W piwnicach mogły zostać wówczas założone sklepienia kolebkowe, w wyższych kondygnacjach sklepienia żebrowe. Zapewne wstawiano wówczas też nowe otwory okienne i drzwiowe, zgodnie z modą okresu późnego gotyku.

   Po południowej stronie rdzenia zamku rozwinęło się podzamcze, przez które w późnym średniowieczu poprowadzono nową drogę wjazdową. Pierwotną funkcję utraciła stara niewielka wieża bramna w linii zewnętrznego muru zamku górnego, natomiast drewniany most przez fosę przerzucono po jej wschodniej stronie, skąd drogę do rdzenia zamku kontynuowano parchamem, do bramy przeprutej w południowej części głównego muru obronnego. Niewielki, czworoboczny dziedziniec podzamcza o wymiarach 25 x 28 metrów utworzono na wyrównanym, skalistym pagórku. Pod koniec XV wieku jego obronę zapewniała narożna, masywną wieża południowo – zachodnia o podkowiastym rzucie. Flankowała ona z dwóch stron fosę i ulokowaną w południowo – wschodnim narożniku bramę. Wjazd na podzamcze odbywał się przez wysuniętą w przedpole, czworoboczną, otwartą od strony dziedzińca wieżę bramną. Wzdłuż zachodniego skraju podzamcza, a zapewne także południowego i północnego, ułożony był ciąg pomieszczeń o charakterze trójskrzydłowego budynku.
   Podzamcze z trzech stron zabezpieczał przekop, z czwartej natomiast, wschodniej, wysokie i strome stoki opadające do doliny. Przed bramą i zewnętrznym mostem, na niewielkim pagórku o wymiarach 13 x 8 metrów znajdować się mogła wieża lub inna wysunięta w przedpole budowla strażniczo – obronna. Droga do zamku wiła się pomiędzy nią, a jeszcze jednym wywyższeniem terenu o wymiarach 18 x 10 metrów, przypuszczalnie także zajmowanym przez wysunięte obwarowania. Miejsce na którym stała wieża strażnicza stanowiło skrajną część ziemnego wału, poprzedzającego suchą fosę i otaczającego od zachodu i północy całe założenie.

Stan obecny

   Do dnia dzisiejszego zamek zachował się w postaci mocno zdegradowanej ruiny, zajmującej prawie w całości porośnięte lasem wzgórze. W najlepszym stanie widoczna jest północna, sięgająca drugiego piętra ściana zamku górnego, przepruta dużymi, nowożytnymi już oknami o odcinkowych zamknięciach. Ponadto pośród drzew odnaleźć można zachodnią i wschodnią kurtynę podzamcza, a także dolną partię narożnej wieży podkowiastej i czworobocznej wieży bramnej. O pozostałych partiach zamku, zwłaszcza zabudowie mieszkalnej jego górnej części, świadczą dziś ziemne kopce i nierówności terenu, ukrywająca materiał budowlany z zwalonych części. Na dużej części obwodu obronnego czytelny jest wciąż przekop oraz ziemny wał. Wstęp na teren ruin jest wolny.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Lancinger L., Svoboda L., Hrad Cimburk u Městečka Trnávky, „Průzkumy památek II”, 1/1995.

Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.