Historia
Pierwsza bezpośrednia pisemna wzmianka o kościele w Mělníku pojawiła się w 1172 roku, kiedy to spłonął on po uderzeniu pioruna. Przyjmuje się, iż ta najstarsza budowla, wówczas konsekrowana jedynie pod imieniem św. Piotra, powstała jeszcze w XI wieku. Około 1330 roku dobudowano do niej zakrystię, a po 1380 roku, w czasach proboszcza Jana z Landštejna, pierwotna romańska świątynia została przebudowana w stylu gotyckim. W okresie tym zbudowano nowe prezbiterium.
W latach 1483–1488 przy udziale strzechy budowlanej Johanna Spiesse z Frankfurtu zbudowano późnogotycki, trójnawowy korpus oraz masywną wieżę. W trakcie kolejnych prac z 1516 roku pod nadzorem Benedykta Rieda z Pistova przekształcono prezbiterium oraz podwyższono i na nowo sklepiono główną nawę. Pod chórem usytuowano wówczas ossuarium, ponieważ pojemność pobliskiego cmentarza wokół kościoła była ograniczona i pojawiły się problemy z grzebaniem ciał.
Po pożarze z 1555 roku kościół otrzymał renesansowe szczyty, a w 1681 roku barokowy hełm wieży. Gruntowna renowacja kościoła miała miejsce w latach 1910–1916. Wówczas to architekt Kamil Hilbert odkrył, iż południowo – zachodni narożnik kościoła to wieża pierwotnej romańskiej świątyni.
Architektura
Pierwszy romański kościół prawdopodobnie był niewielką, trójnawową bazyliką z apsydą i czworoboczną wieżą zachodnią, do której w 1330 roku dobudowano gotycką już zakrystię, a po 1380 roku wielobocznie zamknięte, oskarpowane prezbiterium. Usytuowany został w południowo – zachodniej części miasta, w pobliżu obwarowań miejskich, a zarazem w sąsiedztwie zamku, po jego południowej stronie. Nietypowo był dość znacznie oddalony od rynku miejskiego.
Zasadnicza zmiana wyglądu kościoła nastąpiła w latach 80-tych XV wieku, kiedy to zburzono romański korpus nawowy, a wieżę starej świątyni wkomponowano w korpus nowej trójnawowej budowli. Po jej północno – zachodniej stronie wzniesiono nową, masywną, czworoboczną wieżę o wysokości 37 metrów (do poziomu górnej galerii), pierwotnie zwieńczoną prostym dachem czterospadowym. Oprócz funkcji dzwonnicy pełniła ona również rolę strażniczo – ostrzegawczą z racji swej wysokości i położenia w pobliżu skarpy wzgórza, przy miejskich murach obronnych.
Aby dostosować prezbiterium do powiększonego korpusu nawowego, po 1516 roku wzniesiono nowy chór o długości 14 metrów i wysokości 11,6 metrów, z kryptą wewnątrz która służyła jako miejskie ossuarium. Charakterystyczną cechą nowego prezbiterium było jego zwężanie się po stronie wschodniej, aż do wielobocznego zamknięcia (pięć boków ośmioboku). Elewacje prawie na całej szerokości pomiędzy przyporami przebito dużymi trójdzielnymi (we wschodnim zamknięciu) i czwórdzielnymi oknami (w ścianie północnej i południowej).
Wewnątrz prezbiterium zwieńczono sklepieniem gwiaździstym i sieciowym o różnych wzorach, podobnie jak podwyższoną u schyłku średniowiecza główną nawę. Nawy boczne oraz zakrystia przykryte były starszymi sklepieniami krzyżowo – żebrowymi. Po stronie północnej dostawiona została kruchta ze sklepieniem sieciowym. Żebra sklepienia prezbiterium opuszczono na obłe służki, przecinające gzyms podokienny i opadające aż do wielobocznych cokołów, ale i również na wysoko podwieszone, bogato profilowane konsole (wsporniki umieszczono na ścianie sąsiadującej z zakrystią oraz na ścianie południowej w zachodnim przęśle). W krypcie bezżebrowe sklepienie osadzono na masywnych, przyściennych filarach, rozstawionych w tych samych miejscach co służki powyżej. Podsklepione zostały też głębokie wnęki okienne.
Nawę główną połączono z prezbiterium bez wykorzystania arkady tęczy. Podzielono ją na trzy pełne przęsła i jedno skrócone. Od naw bocznych rozdzielona została masywnymi filarami o różnych wymiarach i kształtach, podtrzymującymi wysokie, ostrołuczne arkady. Krawędzie zarówno filarów jak i arkad oprofilowano wklęskami. Obie nawy boczne utworzono o około 2 metry niższe od nawy głównej, co nadało korpusowi kształt pseudobazyliki (nawa główna nie otrzymała własnych okien). Północną nawę podzielono na trzy przęsła prostokątne oraz skrajne zachodnie trapezowate w planie, natomiast nawę południową utworzono jedynie trójprzęsłową ze względu na romańską wieżę po stronie zachodniej. Żebra krzyżowych sklepień opuszczono na wsporniki o podobnej formie jak w prezbiterium, ale spięto zwornikami o wyjątkowo ozdobnych formach (gwiazda z wpisaną tarczą, para ptaków, głowa wpisana w czwórliść). W mur wschodniej części nawy południowej wtopiono spiralną klatkę schodową, wystającą na zewnątrz czworobocznym ryzalitem.
Stan obecny
Z pierwotnego kościoła romańskiego przetrwała do czasów współczesnych jedynie niewielka czworoboczna wieża o wysokości 13 metrów, natomiast pozostała część budowli w większości utrzymana jest w stylistyce gotyckiej, za wyjątkiem nowożytnego hełmu wieży północno – zachodniej, wieżyczki na sygnaturkę oraz obu szczytów korpusu nawowego. Wewnątrz w dawnym ossuarium zobaczyć dziś można kości około 10-15 tysięcy ludzi, zaś w prezbiterium i nawie głównej bogate, późnogotyckie sklepienia. Konsole sklepienne nawy głównej przekształcono w okresie renesansu, część z maswerków okiennych odnowiono lub wymieniono w okresie nowożytnym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Podlaha A., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu Mělnickém, Praha 1899.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.