Historia
Osada Malý Bor została po raz pierwszy udokumentowana w źródłach pisanych w 1243 roku, w dokumencie króla Wacława I. Kościół Marii Magdaleny został w niej wzniesiony około 1200-1220 roku, być może z fundacji ówczesnego właściciela wsi, Dluhomila lub jego ojca Bohuslava, przodka panów z Velhartic. W pierwszej ćwierci XIV stulecia został rozbudowany o gotycką boczną kaplicę. Musiał być już powiększony, gdy po raz pierwszy wspomniano o nim w 1352 roku. Pełnił wówczas funkcję świątyni parafialnej. W 1420 roku mury kościoła wykorzystać miał słynny czeski wódz husycki Jan Žižka z Trocnova, w trakcie zwycięskiej bitwy która rozegrała się w pobliżu Boru z oddziałem zbrojnych wasali rodu Rožmberków. W XVI wieku przebudowano prezbiterium kościoła, natomiast bardziej drastyczne przekształcenia nastąpiły w kilku etapach w XVIII wieku, kiedy to w stylistyce barokowej przebudowano nawę oraz dostawiono zakrystię. Następnie w 1815 roku wzniesiono kruchtę oraz oratorium na jej piętrze. W 1862 roku, podczas remontu zachodniej części kościoła, zburzono romańską fasadę. Naprawy zostały wykonane w 1914 roku, w latach 1926-1927 oraz w 1935 i 1973 roku.
Architektura
Kościół zbudowany został na wzgórzu górującym nad wsią, założoną na stoku opadającym ku północy w stronę doliny strumienia. Pierwotnie był orientowaną względem stron świata romańską budowlą, składającą się z pojedynczej nawy, prezbiterium po stronie wschodniej o nieznanej formie (być może małego czworoboku albo apsydy) i czworobocznej wieży wyrastającej niesymetrycznie z południowo – zachodniego naroża fasady. Nietypowy układ budynku związany mógł być z prowadzeniem prac budowlanych przez strakonicką strzechę budowlaną, znaną z kilku tego typu rozwiązań (np. kościoły we wsiach Újezdec, Čestice).
Wewnątrz kościoła zachodnią część nawy wypełniała empora, stanowiąca honorowe miejsce z którego właściciel miejscowych dóbr oglądał nabożeństwo. Jej część stanowiła wieża, która na pierwszym piętrze otwierała się na nawę arkadą. Arkadą wieża połączona była z nawą również na poziomie przyziemia, gdzie umieszczono masywny czworoboczny filar. Nawa przykryta została sklepieniem krzyżowym bezżebrowym, z gurtem rozdzielającym dwa przęsła i kolejnym szerokim łękiem sklepiennym oddzielającym wejście na wieżę i emporę.
W pierwszej połowie XIV wieku do zachodniej części nawy dobudowana została gotycka kaplica. Otrzymała ona w planie kształt krótkiego prostokąta, wewnątrz przykrytego pojedynczym przęsłem sklepienia krzyżowego, z żebrami opuszczonymi w narożnikach bez konsol i spiętymi zwornikiem. W XVI wieku wzniesione zostało nowe prezbiterium, utworzone na rzucie czworoboku zbliżonego do kwadratu, w minimalnym stopniu węższego od nawy.
Stan obecny
Romańskie części kościoła zachowały się do dnia dzisiejszego w murach obwodowych nawy i wieży, za wyjątkiem zburzonej zachodniej ściany nawy. Niestety są one ściśle otoczone późniejszymi aneksami i częściowo przekształcone. Przetrwała także gotycka kaplica z XIV wieku i prezbiterium z XVI stulecia. Pośredniowieczne aneksy to kruchta, zakrystia oraz oratorium. W okresie nowożytnym założono widoczne dziś sklepienie w nawie, przebito lub powiększono większość okien w nawie, kaplicy i prezbiterium, założono nową więźbę dachową. Oryginalne otwory przetrwały na najwyższej kondygnacji wieży oraz zamurowane na poziomie poddasza kaplicy. Wystrój wnętrza jest nowożytny, choć przetrwały fragmenty średniowiecznych, figuralnych polichromii. Z okresu romańskiego pochodzi pomieszczenie na pierwszym piętrze wieży, otwierające się arkadą na emporę.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 1, Praha 2015.
Horníčková K., Janálová Ž., Koubová T., Moserová K., Nevařilová Z., Kostely menších sídel v jižních a jihozápadních Čechách, České Budějovice 2024.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław 1974.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.