Historia
Zamek pierwotnie zwany Löwenberg został zbudowany pod koniec pierwszej połowy XIII wieku na ziemiach należących do Havla Markvartica, na szlaku handlowym z Czech do Żytawy. Jego oryginalna nazwa nawiązywała zapewne do herbu rodowego Markvarticów w którym znajdował się lew. Pierwsze dokumenty potwierdzające istnienie zamku pochodzą już z lat 1241 i 1244, a w 1249 roku Havel pisał się już z Lemberka i Jablonne.
Żoną Havla była Zdislava, córka Přibyslava z Křižanova i pochodzącej z Sycylii Sybilli, przybyłej do Czech jako dwórka królowej Kunegundy. Zdislava po przybyciu do Lamberka zasłynęła pomocą ubogim i opieką nad chorymi, zgodnie z legendami wskrzeszała zmarłych, uzdrawiała ślepotę i trąd. Po śmierci w 1252 roku we względnie młodym wieku 33 lat była czczona przez miejscową ludność i ostatecznie została uznana świętą. Potomkowie Havla i Zdislavy władali Lemberkiem aż do końca XIV wieku.
Podczas walk z końca XIV wieku pomiędzy zwolennikami a przeciwnikami króla Wacława IV, Hašek z Lemberka wdał się w spór ze swoim krewnym z innej gałęzi rodu Markvarticów, Janem z Vartemberka. W 1398 roku Lemberk został oblężony i prawdopodobnie zdobyty. Wkrótce Hašek zmarł i około 1400 roku nowym właścicielem zamku został Jan zwany Chudoba z Vartemberka.
Na początku wojen husyckich Jan z Vartemberka stanął po stronie katolickiej. Za swe zasługi militarne został nagrodzony przez cesarza Zygmunta Luksemburczyka majątkiem klasztoru Hradiště, jednak w 1426 roku radykalne odłamy husytów: Taboryci i Sierotki, rozpoczęli szeroko zakrojoną zbrojną wyprawę przeciwko swym wrogom. Rok później zajęli rodowy zamek Vartemberk, co skłoniło Jana do zmiany stron konfliktu. W 1428 roku Lemberkowi przydzielono husycki garnizon pod dowództwem Aleše z Žeberka.
W latach trzydziestych XV wieku zamek przeszedł w nieznanych okolicznościach na braci Mikuláša i Zbyňka Berków z Dubé, którzy w latach 1448-1451 prowadzili wojnę z księciem saskim i sprzymierzonymi z nim łużyckimi Sześcioma Miastami. Ci ostatni próbowali odkupić Lemberk, położony w niebezpiecznie bliskim sąsiedztwie swoich granic, jednak bez skutku. Dopiero w latach 70-tych XV wieku zamek kupił saski rycerz Jan z Elsnitz. Wyprawiał się on często zbrojnie na Łużyce, chcąc powetować sobie niespłacony dług węgierskiego króla Macieja Korwina, ówczesnego łużyckiego władcy. Po śmierci Jana z Elsnitz właściciele zmieniali się często, prawdopodobnie dlatego, że dobra Lemberk były znacznie spustoszone. Gdy w roku 1518 majątek lemberski kupił Vilém z Ilburka, z sześciu wsi w zamkowych dobrach zamieszkane były tylko dwie. Do odbudowy zniszczeń i ożywienia miejscowej gospodarki doszło dopiero około połowy XVI wieku, w okresie rządów Henryka Kurzbacha, który zainicjował między innymi budowę nowych młynów, tartaków, kuźni i browaru. Rozpoczął on również renesansową przebudowę starego, średniowiecznego zamku, kontynuowaną w drugiej połowie XVI wieku przez jego następcę, Jindřicha Berke z Dube.
Od 1599 roku zamek należał do przedstawicieli rodu z Donína, którzy utracili majątek w wyniku konfiskat po wybuchu antyhabsburskiego powstania i klęski pod Białą Górą w 1620 roku. Wkrótce potem Lemberk kupił sławny wódz i polityk okresu wojny trzydziestoletniej, Albrecht von Wallenstein, a po jego gwałtownej śmierci w roku 1634 zyskał go Jan Rudolf Breda. Za jego i jego syna Krzysztofa, doszło po roku 1660 do barokowej przebudowy zamku. Środki na kosztowne prace uzyskiwali oni między innymi poprzez wyzysk chłopów pańszczyźnianych, co doprowadziło do powstań chłopskich w latach 1679 i 1680. W czasie wojny siedmioletniej, w 1758 roku, wojsko pruskie obsadziło Lemberk, a na zamku urządziło szpital wojskowy. W roku 1775 roku doznał on szkód ze strony zbuntowanych chłopów i ponownie w 1813 roku, kiedy to zamek ostrzelały wojska napoleońskie. Prace renowacyjne przeprowadzono w latach 1904–1910. Po 1945 roku Lemberk przeszedł na własność państwa.
Architektura
Pierwotny zamek został wzniesiony na cyplu wzgórza odciętego na południowym – wschodzie od reszty terenu suchą fosą. Tam też usytuowano bramę do której prowadził drewniany most zwodzony, prowadzący na z grubsza owalny, otoczony murem obronnym o grubości 1,5 metra, dziedziniec. W jego południowej części umieszczono cylindryczną wieżę główną – bergfried, flankującą bramę i drogę dojazdową do zamku. Najstarszy budynek mieszkalny znajdował się prawdopodobnie w północno-wschodnim narożniku, gdzie odkryto relikty piwnicy z osobnym wejściem z poziomu dziedzińca.
Wieża główna pierwotnie miała około 28 metrów wysokości i 8,5 metra średnicy. Wewnątrz jej dolna kondygnacja, częściowo zagłębiona w ziemi, otrzymała w planie nietypową romboidalną formę, wysoką aż na 7,3 metra, powyżej której kondygnacje przyjęły już zwyczajną cylindryczną formę (być może był to efekt jakiejś nieznanej gruntownej przebudowy bergfriedu). Tam też gdzie zaczynała się okrągła część wnętrza wieży, na wysokości 8,5 metra nad poziomem dziedzińca, umieszczone było pierwotne wejście do wieży, dostępne zapewne po drabinie lub drewnianych, zewnętrznych schodach. Jego odrzwia można było blokować ryglem osadzanym w otworze w murze wieży, były one też umieszczone nieco głębiej niż zewnętrzna elewacja wieży, by możliwe było od strony dziedzińca dostawienie drabiny. Powyżej, poziom drugiego piętra zwieńczono sklepieniem kopułowym oraz doświetlono dwoma szczelinowymi otworami. Połączenie z wyższą kondygnacją musiało już być z powodu sklepienia zapewnione poprzez klatkę schodową umieszczoną w grubości muru, dostępną poprzez ostrołukowy portal, choć sam portal by utrudnić atak ewentualnym napastnikom, dostępny był po drabinie. W górnej kondygnacji klatka schodowa otwierała się na komorę z nieco większą średnicą, zaopatrzoną w kolejny nieduży portal, prawdopodobnie połączony poprzez nadwieszaną kładkę z koroną muru obronnego. Układ najwyższych kondygnacji nie jest znany z powodu późniejszych przekształceń.
W XVI wieku po zachodniej stronie dziedzińca zbudowano nowe skrzydło z gotyckim układem pomieszczeń. Nowy budynek był prostokątny w planie, o wymiarach około 45×12 metrów i nie był dostosowany do łuku wczesnogotyckiego muru obwodowego, który w tym czasie mógł już nie istnieć. Parter skrzydła został podzielony na siedem pomieszczeń o charakterze gospodarczym, a pokoje reprezentacyjne były tradycyjnie zlokalizowane na pierwszym piętrze. Tworzyła je główna sala o wymiarach 17,5×9,5 metra ze schodami z przyziemia oraz w przybliżeniu kwadratowe komnaty po jej bokach.
Stan obecny
Zamek w wyniku gruntownych nowożytnych przekształceń prawie całkowicie zatracił pierwotne cechy stylowe. Jedynym widocznym gołym okiem elementem sięgającym czasów średniowieczna jest cylindryczna wieża główna. Jej czworoboczna podstawa często uznawana jest za oryginalny element, jednak wraz z hełmem i większością okien jest wynikiem barokowych modernizacji. Zamek udostępniony jest dla turystów od początku kwietnia do końca października.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Varhaník J., K počátkům hradu Lemberka [w:] Dějiny staveb. Sborník príspevku z konference Dejiny staveb 2011, red. J.Anderle, Plzeň 2012.
Strona internetowa hrady.dejiny.cz, Lemberk.
Strona internetowa zamek-lemberk.cz, History.