Historia
Początki zamku Lukov sięgały pierwszej połowy XIII wieku, choć najstarsza informacja pisana o nim odnotowana została dopiero z 1332 roku. Pierwotnie był własnością królewską, jednak na początku XIV stulecia znalazł się w rękach możnego rodu Šternberków. Ze wspomnianej wzmianki źródłowej wynikałoby, iż rok później musieli oni zwrócić Lukov w ręce monarchy. Nie pozbyli się go jednak na długo, gdyż już w 1342 roku ponownie był w ich posiadaniu, a w 1373 roku dwie gałęzie rodu Šternberków dokonały między siebie podziału zamku.
W drugiej połowie XV wieku na zamku siedział wojowniczy szlachcic Matouš ze Šternberka, organizujący częste wyprawy zbrojne na Morawy i Węgry. Dało to królowi węgierskiemu Maciejowi Korwinowi kolejny pretekst (poza sporem religijnym z husyckim królem Jerzym z Podiebradów i konfliktem o koronę) do inwazji w 1469 roku na królestwo czeskie. W jej trakcie Lukov został zdobyty i spalony. Prawdopodobnie rozległe uszkodzenia fortyfikacji zamkowych doprowadziły do znacznej przebudowy i rozbudowy zamku po zakończeniu konfliktu.
W 1511 lub 1516 roku Lukov odkupili od Šternberków Kunovie z Kunštátu, a po trzydziestu dwóch latach Nekšowie z Landeka. Mieszkali oni na zamku aż do początku XVII wieku kontynuując prace budowlane w stylu renesansu. Przyczynili się oni do wzniesienia południowego skrzydła i jednocześnie zburzenia romańskiej wieży z ostrogą. Po śmierci Lukrecji Nekšovej w 1614 roku zamek przypadł jej mężowi, którym był Albrecht von Wallenstein, sławny wódz i polityk z okresu wojny trzydziestoletniej. W jej trakcie w 1620 roku zamek obsadzili zbuntowani przeciw Habsburgom Wołosi, których przegnał szwedzki zbrojny wypad na Morawy w 1643 roku. Zajęli oni Lukov bez walki i przez trzy miesiące obsadzali własnym garnizonem, ostatecznie podpalając go w trakcie wycofywania. Po wojnie na zamku przeprowadzono jedynie prowizoryczne naprawy, dzięki czemu był wykorzystywany do zarządzania okolicznymi majątkami. Pod koniec XVIII wieku został opuszczony i popadł w całkowitą ruinę.
Architektura
Lukov wzniesiony został na dużym, skalistym grzbiecie o wysokości dochodzącej do 521 metrów n.p.m., wydłużonym mniej więcej na osi wschód – zachód. Usytuowany został na jego zachodnim cyplu, połączonym w resztą wzgórza węższą szyją, która po rozbudowie zamku stanowiła miejsce połączenia głównej części założenia z podzamczem. Z pozostałych trzech stron zamek chroniły strome i wysokie stoki, na północnym – zachodzie przecięte grupą nieco niżej położonych ostańców. Na północy i zachodzie zbocza opadały do doliny niewielkiego strumienia, na południu na pofałdowany teren zajęty przez podzamkową osadę.
Rdzeń zamku założono na planie zbliżonym do prostokąta o wymiarach około 67 x 19 metrów. Droga do niego wiodła od wschodu i następnie po południowym stoku wzniesienia, w drugiej połowie XIII wieku przekształconym w parcham. Mniej więcej w połowie długości międzymurze przedzielono wczesnogotycką, czworoboczną wieżą bramną, z ostrołukowym portalem i sklepionym przejazdem bramnym. Jednym z najstarszych elementów zamku górnego była okrągła wieża o średnicy jedynie 5 metrów, umieszczona mniej więcej w połowie południowej kurtyny muru. Posiadała ona ostrogę (ostrze) skierowane w kierunku drogi dojazdowej i parchamu. Wieża flankowała bramę prowadzącą na główny dziedziniec zamku. Zbudowano ją ze starannie opracowanych kwadr i włączono w obwód grubych aż na 3 metry murów obronnych. Drugą budowlą z okresu romańskiego była czworoboczna wieża o wymiarach wnętrza około 4,5 x 4 metry, usytuowana po stronie południowo – zachodniej, gdzie tworzyła narożnik rdzenia zamku. Od północy sąsiadować z nią mógł przyległy do muru obronnego niewielki aneks, być może mieszczący furtę, czy też bramę wjazdową na dziedziniec. Ponadto jedną z najstarszych budowli w okolicy zamku był romański kościół, wspominany w źródłach pisanych w 1235 roku. Niestety jego lokalizacja w związku z późniejszymi przekształceniami pozostaje nieznana.
Zamek górny chroniony był przekopem o szerokości od 26 do 34 metrów (od strony południowej przekopano dwie fosy) w którego wschodniej części usytuowano czworoboczną wieżę bramną poprzedzoną późnogotyckim przedbramiem i drewnianym mostem osadzonym na czterech kamiennych filarach. Z przedbramia na przełomie XV i XVI wieku wychodziła trzecia, zewnętrzna linia murów obronnych, natomiast z wieży bramnej drugi obwód muru z XIII/XIV wieku, otaczający cały zamek poza stroną północną, gdzie stok wzgórza był najbardziej stromy. Z tego powodu stabilność muru północnego została wzmocniona siedmioma przyporami.
W XIV wieku do romańskiej wieży południowo – zachodniej przystawiono nowy budynek mieszkalny, a później, około połowy XV wieku została ona już całkowicie włączona w obręb dużego, dwutraktowego domu mieszkalnego o wymiarach 18,5 x 17 metrów, który posiadał dwa sklepione kolebkowo pomieszczenia w piwnicy i mógł mieć wieżowy charakter. Drugi budynek mieszkalny, być może także o wieżowym charakterze, wzniesiono po stronie południowo – wschodniej dziedzińca, tuż ponad zewnętrzną wieżą bramną. Mniejsza zabudowa, prawdopodobnie gospodarcza, usytuowana była przy kurtynie północnej muru obronnego. W XVI wieku wzniesiono również od zachodu w narożnikach muru parchamu dwie pięcioboczne baszty czy też basteje.
Od strony wschodniej przed rdzeniem zamku usytuowano rozległe czworoboczne podzamcze o wymiarach 125 x 110 metrów. W XV wieku w jego północno – wschodnim narożniku wzniesiono pięcioboczną wieżę zwaną Świętojańska (Svatojánka), a w narożu północnym wieżę półokrągłą, która flankowała wał i fosę przed zamkiem górnym. Być może trzecia wieża istniała jeszcze w narożniku południowym podzamcza, które otaczały kamienne mury obronne. Ponadto z trzech stron ochranę zapewniały ziemne wały i fosy, zdwojone od wschodu i południa. Rozległy i nierówny dziedziniec podzamcza wykorzystano w minimalnym stopniu, sytuując na nim pojedyncze domy o gospodarczym charakterze.
Stan obecny
Zamek przetrwał do czasów współczesnych w formie daleko posuniętej ruiny, ale rozległe pozostałości są jednymi z niewielu świeckich zabytków, w których zachowały się fragmenty architektury późnoromańskiej. Najlepiej zachowana jest obecnie zewnętrzna wieża bramna prowadząca z podzamcza na zamek górny. Większą część bryły posiada również wieża zwana Świętojańską na terenie dawnego podzamcza. Pozostałe fragmenty to głównie dolne partie murów i zabudowań, osiągające w najwyższych miejscach od paru do parunastu metrów. Lukov otwarty jest od kwietnia do października w godzinach od 10:00 do 17:00 (w środku sezonu turystycznego do godziny 18.00).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.
Vrla R., Příspěvek k poznání stavebních dějin západní části jádra hradu Lukova, „Průzkumy památek XVIII”, 2/2011.