Historia
Pierwotny kościół parafialny w Louny został zbudowany prawdopodobnie w połowie XIII wieku w momencie założenia miasta. Ta romańska lub wczesnogotycka świątynia poświęcona była Podwyższeniu Krzyża Świętego i otoczona cmentarzem. Pierwsza wzmianka pisemna o kościele w Louny pojawiła się w 1332 roku, kiedy król Jan Luksemburski przekazał patronat nad świątynią klasztorowi cystersów w bawarskim Waldsassen, lecz istnieje jeszcze wcześniejsza informacja z 1279 roku o lounskim proboszczu Bohoušu, który prosił wówczas biskupa praskiego o pozwolenie na studia na zagranicznym uniwersytecie. W 1347 roku Wanda Pešek ufundował wieżę dzwonniczą, lecz pod koniec lat czterdziestych XIV wieku kościół został zniszczony przez pożar.
Wraz z odbudową kościoła w latach 80-tych XIV wieku nastąpiła zmiana jego wezwania na św. Mikołaja. Prace nad odbudową i powiększeniem świątyni trwały prawie do początku XV wieku. W okresie tym miejscowym księdzem był husycki kronikarz Vavřinec z Březové. W 1517 roku kościół został uszkodzony podczas pożaru miasta. Spaleniu uległa wieża i dachy, a sklepienia zawaliły się. Rada miejska wyznaczyła wówczas specjalny urząd do odbudowy kościoła, kierowany przez czterech mieszczan, którzy z Pragi sprowadzili mistrza budowniczego imieniem Mikołaj. Wyremontował on głównie wieżę, prawdopodobnie najmniej dotkniętą przez pożar. Od 1519 roku odbudową kierował Benedykt Rejt z Pístova, znany także z prac przy świątyni św. Barbary w Kutnej Horze, zamków w Ząbkowicach Śląskich i Blatná, czy sali władysławowskiej zamku praskiego. Pod jego nadzorem wokół starszych murów, rozbieranych stopniowo do 1523 roku, zaczęto budować korpus nowego kościoła. Prace ukończono około 1540 roku, choć Rejt zmarł sześć lat wcześniej i został pochowany w niedokończonym jeszcze kościele św. Mikołaja.
W okresie wojny trzydziestoletniej kościół został spustoszony i ograbiony przez katolickie wojska. Z początkiem XVIII wieku rozpoczęto wprowadzać barokowe modyfikacje, głównie w wyposażeniu wewnątrz kościoła. Pod koniec XIX wieku budynek został wyremontowany pod kierownictwem Josefa Mockera, a na początku XX wieku Kamila Hilberta. Usunięto wówczas prawie wszystkie elementy z okresu późnego baroku.
Architektura
Kościół św. Mikołaja po przebudowie z początku XVI wieku składał się ze starszej czworobocznej wieży po stronie północno – zachodniej i późnogotyckiego, trójnawowego korpusu, bez wyodrębnionego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Stronę wschodnią zamknięto trójbocznie na wysokości nawy głównej i dwubocznie na wysokościach naw bocznych.
Wieża została wzniesiona na planie kwadratu o długości boków 9,3 metra. Jej zewnętrzne elewacje podzielono trzema gotyckimi gzymsami kordonowymi wyznaczającymi cztery kondygnacje. Okna dolnych pięter wieży utworzono małe, nie dekorowane, od strony północnej w przyziemiu i na pierwszym piętrze pierwotnie półkoliście zamknięte. Górne dwa okna północne i trzy zachodnie uzyskały ościeża prostokątne. Na najwyższym piętrze znalazły się cztery duże, profilowane, ostrołukowe okna, mające na celu polepszyć słyszalność dzwonów kościelnych. Szczyt wieży został zwieńczony ozdobnym krenelażem z wyrzeźbionymi herbami miast i szlacheckich rodów, otaczającym galerię na której trębacz kontrolował miasto i jego otoczenie (miasto kazało mu zbudować na wieży piec i dostarczać drewno lub węgiel). W przyziemiu wieży być może pierwotnie znajdowała się zakrystia, na piętrze natomiast ulokowano skarbiec zabezpieczony trzema okutymi żelazem drzwiami.
Do wieży przystawiona została fasada zachodnia z portalem wejściowym i dużym trójdzielnym, ostrołukowym oknem powyżej. Po prawej stronie fasady przystawiono heksagonalną wieżyczkę komunikacyjną, której spiralne schody prowadziły na wewnętrzną emporę. Strona południowa kościoła została podzielona przez sześć przypór, z których dwie skrajne usytuowano ukośnie. Wszystkie zwieńczono niedużymi sterczynami, a jedna narożna przy prezbiterium została ozdobiona gotyckim baldachimem kryjącym niegdyś figurę. Pomiędzy przyporami ścianę przepruto pięcioma bardzo wysokimi oknami wypełnionymi trójdzielnymi maswerkami. Główny portal wejściowy umieszczono między drugą a trzecią szkarpą, wewnątrz niewielkiej kruchty z bogatym sklepieniem sieciowym. Strona północna uzyskała podobny wygląd jak południowa, a dach kościoła został podzielony na trzy późnogotyckie zwieńczenia namiotowe.
Wnętrze kościoła rozświetlone zostało przez 17 dużych okien. Sześć ułożonych symetrycznie filarów bez udziału arkad rozdzieliło korpus na trzy nawy zwieńczone sklepieniem sieciowym. Żebra opuszczono na filary i wzdłużne ściany obwodowe bez użycia konsol, jedynie przy ścianach utworzono ozdobne, płaskorzeźbione panele z motywami lustrzanych odbić wyprowadzeń żeber. W zachodniej części, węższej z powodu usytuowanej od północy wieży, ulokowano emporę.
Stan obecny
Kościół w swej obecnej formie jest jednym z najważniejszych sakralnych zabytków doby późnego gotyku na terenie Czech. Większość nowożytnych zniekształceń usunięta została w trakcie praz regotyzujących Josefa Mockera i Kamila Hilberta, a budowla wyróżnia się dziś w panoramie miasta charakterystycznym stromym, trójdzielnym dachem namiotowym korpusu i wysokimi iglicami wieży. Wewnątrz zwracają uwagę sklepienia trójnawowego korpusu oraz kruchty południowej. Wieża udostępniona jest dla zwiedzających jako punkt widokowy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Matějka B., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 2. Politický okres lounský, Praha 1897.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.