Historia
Miasto Loket rozwinęło się około połowy XIII wieku z podzamcza miejscowego zamku, po raz pierwszy odnotowanego w źródłach pisanych w 1234 roku. Miasto powstało więc w dobie panowania Przemysła Ottokara II lub ewentualnie jego ojca Wacława I, jako ważny ośrodek na szlaku łączącym rejon Chebu z ziemiami środkowych Czech. Jego obwarowania wzniesiono najpóźniej w połowie XIV wieku, choć nie można wykluczyć także nieco wcześniejszej daty rozpoczęcia budowy, z uwagi na duże znacznie strategiczne miasta i zamku.
W 1352 roku miasto miało zostać zniszczone w trakcie wielkiego pożaru, nie związanego z działaniami wojennymi. W 1406 roku król Wacław IV nadał mieszczanom dochody z sądów nad osobami naruszającymi mir i porządek, aby z nich finansowali naprawy murów, baszt i dróg. Prace te prowadzono więc na krótko przed wybuchem wojen husyckich, w trakcie których Loket stanął po katolickiej stronie Zygmunta Luksemburczyka. Z tego powodu miasto oblegane było w 1420 roku przez Krušinę ze Švamberka, a w 1427 roku przez Jakoubka z Vřesovic. W trakcie walk tych miasto nie padło, lecz obrońcy zmuszeni byli spalić przedmieścia, by nie stały się one miejscem schronienia dla napastników.
W latach 1422 – 1434 król Zygmunt z powodu własnych długów oddał Loket w zastaw Pucie z Illburka, wywołując tym niezadowolenie mieszczan. Konflikty jeszcze bardziej pogłębiły się w czasie zastawu Šlików w latach 1437 – 1547, co doprowadziło nawet do podpalenia zamku przez mieszczan w 1473 lub 1474 roku. Dalsze walki z garnizonem zamku, skutkujące pożarami miasta, miały miejsce w 1504 i 1506 roku. Długo ciągnęły się także spory o kontrolę nad bramą miejską oraz o rozbudowę zamku i miasta, których zabudowania z powodu ograniczonej przestrzeni często ze sobą kolidowały. Rozwiązaniem tego problemu miał być królewski dokument z 1498 roku, według którego rada miejska miała obwarowywać miasto bez szkody dla zamku. Chodziło zapewne o prace modernizacyjne starych murów, związane z rozwojem broni palnej, choć interwencja władcy nie przyniosła trwałego uspokojenia sytuacji. Ostatecznie mieszczanie uzyskali suwerenność dopiero w 1562 roku wykupując zastaw zamku.
W okresie wojny trzydziestoletniej i krótko po niej średniowieczne obwarowania zostały ponownie rozbudowane o nowożytny już system obrony bastionowej. Ich upadek, jak w większości miast, rozpoczął się w XVIII stuleciu, kiedy zaczęły być sprzedawane właścicielom sąsiednich domów lub burzone w celu udrożnienia ruchu ulicznego. Nieliczne zachowane części zostały gruntownie naprawione w latach 70 i 90-tych XX wieku.
Architektura
Miasto wraz z zamkiem ulokowało się na wzniesieniu, w bardzo ciasnym zakolu rzeki Ochrzy, przez co otrzymało doskonałe warunki obronne już dzięki samemu położeniu, ale i niewiele miejsca pod zabudowę i rozwój (około 4 ha). W północnej części założenia, najwyżej położoną skałę zajął zamek, ochraniany od strony rzeki bardzo stromymi i wysokimi skarpami, a na pozostałych kierunkach nieco łagodniejszymi stokami schodzącymi ku zabudowie miejskiej, którą umieszczono na nadrzecznej terasie o z grubsza półksiężycowym rzucie. Jego rdzeniem był wrzecionowato ułożony rynek, zwężający się na północnym – wschodzie do szerokości zwykłej drogi połączonej z bramą. Po jego północnej stronie przestrzeń między zamkiem a parcelami przyrynkowymi zajął kościół św. Wacława, w swej pierwotnej, romańskiej formie służący ludności podzamcza. Z powodu małej ilości wolnego terenu miasto pozbawione było uliczki podmurnej, a na wielu odcinkach zabudowa mieszkalna ściśle przylegała do obwarowań. Wpłynęło to już w średniowieczu na nietypowe przebicie w kilku miejscach muru miejskiego małymi oknami mieszczańskich domów.
U podstawy wzniesienia poprowadzono obwód murów o grubości w przyziemiu około 1,9 – 2 metrów i początkowej wysokości jedynie około 5 metrów. Jego korona przypuszczalnie była zabezpieczona krenelażem, za którym umieszczono chodnik dla obrońców, później zabezpieczony daszkiem. Nie wiadomo czy obwód muru wzmocniony był systemem baszt, przypuszcza się jedynie na podstawie szczątków odkrytych w trakcie badań archeologicznych po stronie południowo – wschodniej, iż mogły funkcjonować czworoboczne baszty, choć nie zostały one odnotowane w żadnych źródłach pisanych lub ikonograficznych.
W drugiej połowie XV wieku obwarowania zostały wzmocnione zewnętrznym murem parchamu, poprowadzonym nieco niżej od głównego muru, w odległości około 4-8 metrów. Nie otaczał on całego miasta, gdyż na północy nie sięgał z żadnej strony zamku. Mur zewnętrzny miał około 1-1,3 metra grubości, zapewne był niższy od głównego obwodu, ale o nieznanym zwieńczeniu. Od przełomu XV i XVI wieku wzmacniało go pięć do ośmiu półokrągłych bastei, przystosowanych do użycia ręcznej broni palnej (drewniane podpórki) a także i nieco cięższych dział (okrągłe i kluczowe otwory strzeleckie). Basteje rozmieszczono w odstępach co około 80 – 100 metrów. Zewnętrzną strefę obrony stanowił przekop, ale umieszczony on został jedynie w poprzek szyi na północnym – wschodzie, przed główną bramą.
Z powodu ulokowania miasta w zakolu rzeki prowadziła do niego tylko jedna brama, po stronie północno – wschodniej, w miejscu przewężenia lądu pomiędzy wygiętym korytem Ochrzy. Dlatego była ona kluczowa także dla obronności zamku, stanowiąc zarazem jego pierwszą bramę. Jako że była prostym przejazdem w kurtynie muru, jej ochronę zapewniała czworoboczna wieża zwana Czarną. Otrzymała ona ściany długości 7 metrów, mieszczące wewnątrz pomieszczenie przyziemia, dostępne jedynie otworem w kolebkowym sklepieniu. Pomieszczenie to doświetlało tylko jedno małe okienko od strony miasta. Mogło ono pełnić rolę więzienia. Wyższe kondygnacje przykryte były płaskimi stropami i połączone drewnianymi schodami. Na pierwsze piętro zapewne wchodziło się od strony ulicy, zaś być może drugie piętro łączył portal z koroną przyległej kurtyny muru. Górne dwa piętra doświetlały jedynie pojedyncze szczelinowe okna, przy czym to na trzecim piętrze zaopatrzono we wnęce w boczne siedziska. Pierwotne zwieńczenie wieży nie jest znane.
U schyłku średniowiecza rozbudowano przedpole przed główna bramą tworząc rozległe obwarowania o wymiarach aż około 40 x 50 metrów, zwane niekiedy zamkiem dolnym. To duże przedbramie zaopatrzono od czoła w dwie narożne obłe baszty lub basteje i połączono ścianami szyi ze starą bramą. Grubość jego murów wynosiła 2 metry.
Drugie, pomocnicze, boczne wyjście z miasta znajdowało się po stronie południowo – zachodniej i było tylko mniejszą furtą prowadzącą nad małe przedmieście Robič i rzekę. Jej ochronę zapewniała także czworoboczna wieża zwana Robičską. Wieża ta w większości wysunięta była przed przyległe kurtyny muru, tak że ganek straży mógł bez połączenia z wieżą przebiegać po jej elewacji od strony miasta. Z powodu usytuowania na skalistej krawędzi terenu mury jej przyziemia by zapewnić lepszą statykę stopniowo rozszerzono, utworzono też uskoki by osadzić stropy wyższych pięter. Ciemne, nie oświetlone przyziemie dostępne było jedynie otworem w podłodze pierwszego, także nieoświetlonego piętra. Dopiero wyższe kondygnacje przebito szczelinowymi otworami od południowego – zachodu i południowego – wschodu oraz być może kolejnymi z pozostałych stron (później utworzono tam większe okna). Dodatkowo na północnym – wschodzie osadzono półkolisty portal z drzwiami blokowanymi ryglem. Prowadził do niego drewniany ganek albo drabina, opierane przy progu na drewnianych wspornikach. Po przeciwnej stronie także funkcjonował portal, pierwotnie prowadzący na poddasze przedbramia. Najwyższe piętro wieży umieszczono wewnątrz cieńszych murów, zaopatrzono w dwa okna z bocznymi siedziskami oraz w wykusz po stronie wschodniej, pełniący raczej funkcje obronne a nie latrynowe (nie posiadał siedziska). Piętro to było efektem późniejszej przebudowy z XV/XVI wieku, która zastąpiła początkowe drewniane zwieńczenie wieży. Sama brama była przejazdem przebitym w kurtynie, później poprzedzonym obszernym przedbramiem.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego ze średniowiecznych obwarowań miejskich w najlepszym stanie zachowała się tzw. Czarna Wieża (pierwotnie element bramy Dolnej) po stronie północno – wschodniej Starego Miasta oraz wieża Robičská po stronie południowej. Czarne Wieża została przekształcona w okresie baroku, kiedy to zmieniono jej zwieńczenie i poprzebijano nowe okna. Ponadto widoczne są dość liczne, lecz niestety mocno obniżone w stosunku do pierwotnego wyglądu, fragmenty murów głównego i zewnętrznego obwodu, włącznie z czterema półkolistymi bastejami z XVI wieku. Niestety większość ich otworów strzeleckich została wymieniona na kopie w okresie nowożytnym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Městské věže: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, Praha 2011.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.