Historia
Zamek w Liticach był jednym z najstarszych w regionie Pilzna, gdyż pierwsze, drewniane założenie obronno – mieszkalne zostało wzniesione prawdopodobnie na początku XIII wieku. Inicjatorami budowy był ród Drslaviców, urzędników zamku staropilzneńskiego, z których pierwszy znany piszący się z Litic (Lutic), niejaki Oldřich, pojawił się w źródłach pisanych w 1212 roku. Około połowy XIII wieku jego potomkowie rozpoczęli przebudowę zamku na budowlę murowaną, po raz pierwszy bezpośrednio odnotowaną (nie w predykacie) w 1304 roku.
W pierwszej połowie XIV wieku, podczas panowania Jana Luksemburskiego, wybuchł w Czechach konflikt miedzy szlachtą pod wodzą Jindřicha z Lipy a monarchą. Wśród buntowników znaleźli się także panowie z Litic. W 1316 roku rebelia została stłumiona, a zamek Litice zdobyty przez wojska królewskie. Dopiero po zawarciu ugody w Domažlicach w 1318 roku Drslavicowie odzyskali Litice, choć musieli zapłacić królowi dużą sumę 2 tysięcy kop groszy.
W 1343 roku na zamku litickim zawarta została ugoda między jego właścicielami a gminą miasta Pilzno, która regulowała przebieg granicy między ich majątkami, będącej przez wiele lat przedmiotem sporów. W 1356 roku na zamku sporządzono kolejny dokument, tym razem porządkujący roszczenia członków rodu i zasady dziedziczenia majątku pomiędzy synami Racka z Litic, braćmi Protivą, Putem, Rousem i Rackiem, a ich wujem, podkomorzym Rousem Starszym. Ten ostatni około 1367 roku popadł w kłopoty finansowe i sprzedał Litice klasztorowi premonstratensów z Chotěšova, który posiadał w okolicy rozległe majątki. Mnichów nie interesowała sama warownia a jedynie podlegające jej ziemie i majątki, dlatego zamek zaczął od tamtego momentu popadać w zaniedbanie. Prawdopodobnie został opuszczony po okresie wojen husyckich, zwłaszcza, że sam klasztor został spalony w 1421 roku i następnie oddany przez króla w zastaw.
Architektura
Zamek został wzniesiony na spłaszczonym szczycie wzgórza o wymiarach 40 x 30 metrów, zajmowanego pierwotnie przez wczesnośredniowieczne grodzisko, w zakolu strumienia wpadającego po północno – zachodniej stronie wzniesienia do rzeki Radbuzy. Od strony wschodniej zamek zabezpieczono szerokim na 30 metrów i głębokim aż na około 10 metrów przekopem oraz ziemnym wałem, które oddzielały zamkowe wzgórze od położonego poniżej podzamcza. Sucha fosa zabezpieczała rdzeń zamku także od północy, natomiast od zachodu i południa ochronę pełniły wysokie, skaliste skarpy. Podzamcze bronione było zdwojonym, rozdzielonym ziemnym wałem przekopem o kształcie w planie litery L, a więc powtarzającym rzut fosy zamku górnego.
Droga do zamku wiodła poprzez gospodarczą zabudowę podzamcza, a następnie od strony południowej przekraczała skraj fosy po wąskiej przestrzeni zbliżonej kształtem do grobli, utworzonej między przekopem a stokami wzgórza. Dalej prowadziła szerokim na około 7,5 metra parchamem, położonym 4 metry niżej niż dziedziniec zamku, by ostatecznie po zakręcie osiągnąć dziedziniec zamku od południa. W Liticach nie zastosowano powszechnego w zamkach drewnianego mostu nad fosą, utworzono natomiast rzadszą wersję wjazdu, kojarzoną jeszcze ze słowiańskimi założeniami grodowymi. Dzięki poprowadzeniu drogi dojazdowej skrajem wzniesienia, napastnik wystawiony był na boczny ostrzał, skierowany w stronę ręki przeciwnej do tej w której najczęściej trzymano tarcze. Ostatni odcinek przed bramą do rdzenia zamku musiał być pokonywany po schodach lub rampie, ze względu na znaczną różnicę wysokości terenu parchamu i dziedzińca.
Obronę zamku górnego zapewniał kamienny mur o 2 metrach grubości, założony na planie nieregularnego wieloboku. Od południa zamek otaczał wspomniany powyżej parcham, który mógł przynajmniej częściowo opinać rdzeń zamku także od zachodu, gdzie prawdopodobnie mieściła się niewielka budowla. Zewnętrzne obwarowania parchamu miały formę palisady lub częstokołu. Główny mur obronny, ze względu na znaczną grubość, przypuszczalnie zwieńczony był utworzonym na odsadzce chodnikiem straży. Jego ochronę mogło stanowić blankowane przedpiersie.
W południowej części dziedzińca znajdowała się cylindryczna wieża o funkcji bergfriedu, prawdopodobnie nie połączona bezpośrednio z żadną kurtyną, a jedynie dostępna z niej za pomocą nadwieszanej kładki. Wieża znajdowała się aż 14 metrów za czołową kurtyną zamku, co spowodowane mogło być jedynie ochroną bliżej zlokalizowanej bramy. Główny budynek mieszkalny usytuowano w zachodniej, najbezpieczniejszej części dziedzińca. Miał on dwa trakty i sześć pomieszczeń w przyziemiu, po trzy na każdy trakt. Po stronie północnej posiadał boczne skrzydło lub być może budynek o wieżowym charakterze. Jego północno – zachodnia część była w przyziemiu podsklepiona. Mogła się tam znajdować studnia, korzystająca z wody w zbiorniku na deszczówkę umieszczonym w narożniku między skrzydłami.
Z bocznego skrzydła wystawała poza obwód ku północy niewielka, czworoboczna wieża o wymiarach 6 x 6 metrów. Mogła ona mieścić latryny, bowiem wysunięta była ku dnu fosy, ale zapewne pełniła przede wszystkim funkcję obronną, dając możliwość flankowego ostrzału podstawy muru na wschodzie i bocznego skrzydła na zachodzie. Być może w późniejszym okresie pełniła także rolę bramy, utworzonej w czasach podzielenia zamku pomiędzy dwóch właścicieli. Charakterystyczna była grubość murów wieży, największa od strony wschodniej (3 metry), zredukowana po stronie zachodniej (2 metry), i najcieńsza od północy (0,9 metra). Budowniczy najbardziej obawiał się więc ostrzału od strony podzamcza, natomiast uznano, iż od północy nie było miejsca na ustawienie cięższych machin oblężniczych.
Stan obecny
Zamek praktycznie nie zachował się do czasów współczesnych. Choć jeszcze w XIX wieku widoczne były większe partie ruin, do dziś zachowały się jedynie relikty wschodniej kurtyny muru o długości niecałych 30 metrów, sięgające w najwyższych partiach 2,5 metra wysokości, a także wgłębienia w terenie po dawnej zabudowie. Czytelne są natomiast, dzięki braku roślinności, ziemne obwałowania i pozostałości fosy zamkowej. Wstęp na teren wzgórza jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Novobilský M., Rožmberský P., Hrad Litice, Plzeň 2002.