Historia
Zamek został zbudowany pod koniec XIII wieku w związku z kolonizacją obszaru wokół rzeki Divoká Orlice. Jego fundatorami byli, pochodzący z zachodnich Czech, członkowie rodziny Drslaviców, gdzie w osadzie Litice w pobliżu Pilzna także założyli swój zamek. Litice nad Orlicí po raz pierwszy wspomniane zostały w 1304 roku, kiedy to Drslavic Půta z Potštejna wymienił się z królem Wacławem II na majątek w Bor na Horažďovicku. W 1316 roku Jan Luksemburski zastawił zamek Jindřichovi młodszemu z Lipy, a po 1333 roku dokonał zamiany na Lichnice z panami z Lichtenburka. Nowi właściciele posiadali Litice do drugiej połowy XIV wieku, do momentu gdy w 1371 roku zamek kupił Boček z Kunštátu. Jego syn Viktorin należał do zwolenników Jana Husa i dlatego w 1421 roku Litice obległy wojska śląskich zwolenników króla Zygmunta Luksemburczyka.
Najbardziej znanym właścicielem zamku był syn Viktorina, Jiří z Kunštátu i Poděbrad, czyli późniejszy (od 1458 roku) król Jerzy z Podiebradów. Poświęcił on znaczną uwagę Liticy, którą rozbudowywał i wzmacniał od około 1450 do 1468 roku. W 1469 roku można było już w nim szukać schronienia w trakcie najazdu wojsk węgierskich Macieja Korwina.
Po śmierci Jerzego z Podiebradów w 1471 roku cały jego majątek odziedziczyli synowie, przy czym LItice przypadły pierworodnemu Bočkovi z Kunštátu. W 1483 roku odstąpił on zamek Henrykowi I starszemu z Podiebradów (Jindřichowi I z Minsterberka). Prowadził on liczne wojny na Śląsku, przez co był zadłużony i musiał stopniowo wyprzedawać swój majątek. W 1495 roku sprzedał Litice nad Orlicí Vilémovi z Pernštejna. Nowy właściciel jako wielki możnowładca posiadał liczne rezydencje, zamki, wsie i miasta, dlatego do Litic nie przykładał zbyt wielkiej uwagi, a zamek zaczął podupadać. Jego potomek, Jaroslav z Pernštejna, został zmuszony w 1558 roku do sprzedaży zaniedbanego zamku z powodu długów. Kolejni właściciele zmieniali się dość często i nie inwestowali zbytnio w utrzymanie warowni. Ostatnie naprawy zamku przeprowadził w 1681 roku Frantisek Adam z Bubna, lecz na początku XVIII wieku zamek opuszczono i pozostawiono własnemu losowi. Dopiero w 1776 roku Antonína Vít z Bubna przeprowadziła renowację południowego skrzydła i wieży, a następnie w latach 1933-1935 kolejne naprawy zlecił Karel Parish, dzięki czemu oba te elementy przetrwały do dnia dzisiejszego.
Architektura
Zamek został zbudowany na szczycie wysokiego wzgórza, otoczonego z trzech stron przez zakole rzeki Divoká Orlicí. Od czasów rozbudowy Jerzego z Podiebradów posiadał on kształt zbliżony do prostokąta, zorientowanego dłuższymi bokami na osi północ – południe. Do węższych stron przystawiono dwa prostokątne budynki mieszkalne, pozostawiając między nimi wolną przestrzeń dziedzińca. Dopiero nieco później do wschodniego narożnika południowego skrzydła dobudowano czworoboczną wieżę, a wraz z nią wąskie skrzydło, opierające się o wschodnią kurtynę muru. Ze starszego zamku pozostała sucha fosa i ziemny wał zabezpieczające zamek od strony północnej. Nowy rdzeń zamku powtarzał natomiast schemat występujący między innymi na zamkach Helfenburk u Bavorova i Menštejn.
Południowe skrzydło, wykonane niemal z ascetyczną prostotą, podzielono na parterze i na obu piętrach ściankami działowymi na trzy pomieszczenia o prawie takiej samej wielkości. Ponieważ budynek powstał na skalistej grani, która jest mocno pochylona w kierunku wschodnim, parter wschodniego pomieszczenia był znacznie niższej usytuowany od dwóch sąsiednich komór i dlatego był używany jako wjazd na zamek. Prowadziła do niego droga wzdłuż południowego i zachodniego międzymurza. Oba pokoje obok przejazdu bramnego miały płaskie drewniane stropy i osobne wejścia z poziomu dziedzińca, poprzez duże półokrągłe portale. Oświetlenie zapewniały im prostokątne, niewielkie otwory okienne. Podobny podział jak przyziemie był również zachowany na dwóch piętrach, z tą różnicą, że komnata środkowa na pierwszym piętrze była dostępna bezpośrednio z zewnątrz po schodach i zwodzonej kładce, nawiązując tym do starszych rozwiązań budowlanych z XIII wieku. Używając gotyckich portali ze środkowego pomieszczenia można było uzyskać dostęp do obu sąsiednich komór, oświetlonych wysokimi, prostokątnymi oknami z ławami we wnękach. Pierwotne schody łączące pierwsze piętro z drugim znajdowały się prawdopodobnie w środkowym pomieszczeniu. Drugie piętro zajmowały prywatne komnaty, wszystkie trzy ogrzewane kominkami lub piecami i oświetlane nie tylko z dziedzińca, ale – z uwagi na wystarczającą wysokość nad terenem – nawet od strony zewnętrznej. Do wschodniego pokoju przymocowany był dodatkowo wykusz latrynowy. Komnaty mają dziś płaskie sufity, ale w jednym z nich zachowały się pozostałości pierwotnego sklepienia krzyżowo – żebrowego. Budynek pierwotnie mógł mieć jeszcze górną kondygnację o konstrukcji drewnianej lub szachulcowej, z której przechodziło się drewnianym gankiem do czworobocznej wieży.
Północno – wschodnia wieża posiadała wysokie przyziemie zwieńczone płaskim stropem, dostępne z dziedzińca z ostrołukowego portalu. Niskie, sklepione kolebkowo pierwsze piętro dostępne było otworem w podłodze piętra drugiego, które również był sklepione kolebkowo, lecz dostępne z zewnątrz poprzez ostrołukowy portal. Nad trzecim piętrem, zwieńczonym sklepieniem krzyżowo – żebrowym, znajdowała się kaplica z płaskim tropem spoczywającym na konsolach. Oświetlenie zapewniało jej wschodnie okno z maswerkami, umieszczone w niszy ołtarzowej. Powyżej ostatniego, piątego piętra, zwieńczonego żebrowanym sklepieniem krzyżowym, znajdowała się prawdopodobnie drewniana obronna nadbudowa i bogato zdobiony, wysoki dach. Nie było bezpośredniego połączenia między wieżą a sąsiednim pałacem, ponieważ oba budynki miały zupełnie inny podział wysokości, zastosowano natomiast nietypowe połączenie za pomocą drewnianych ganków. Poszczególne kondygnacje wieży zostały pierwotnie skomunikowane drewnianymi schodami, które poczynając od drugiego piętra przystawiono do zachodniej, zewnętrznej elewacji muru wieży. Wychodziły na ich stronę portale poszczególnych pomieszczeń, które były tak ciasne, że nie było możliwości umieszczenia schodów w grubości murów.
Rdzeń zamku otaczały dwa zewnętrzne obwody murów (nie liczą strony południowej, gdzie był tylko jeden). Wzmacniały je tylko dwie, otwarte od strony wewnętrznej baszty: jedna czworoboczna pośrodku północnej kurtyny muru, która flankowała budynek bramny oraz druga, półokrągła na południowym wschodzie. Zewnętrzny budynek bramny został umieszczony pod skosem, w ten sposób, że potencjalny wróg był w pełni pod kontrolą obrońców na murze i w czworobocznej baszcie. Natomiast po stronie zachodniej budynku bramnego mur wielokrotnie załamywał się na podobieństwo baszty wykuszowej. Sam budynek bramny miał płaski strop w przejeździe i dwa portale wjazdowe (jeden dla pieszych, drugi dla konnych i wozów), poprzedzone osobnymi mostami zwodzonymi. Pierwsze piętro osiągało się kręconą klatką schodową ukrytą w grubości muru, który oddzielał przejazd od sąsiedniego pomieszczenia straży. Drugi obwód murów także zaopatrzony był w budynek bramny ze zwodzonym mostem pod którym znajdował się jeszcze przekop oddzielający rdzeń zamku z międzymurzem od zewnętrznych obwarowań. Na podzamczu usytuowano również studnię lub zbiornik na wodę deszczową, a jedyną większą zabudową w tej ciasnej przestrzeni była prawdopodobnie stajnia, umieszczona po wschodniej stronie. Problem braku miejsca rozwiązano później wznosząc, wspomniane już, gospodarcze skrzydło wschodnie na zamku górnym.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowało się skrzydło południowe zamku górnego wraz z przystawioną do niego wieżą czworoboczną. Pozostałe elementy, takie jak skrzydło północne, zewnętrzne obwarowania, czy budynek bramny przetrwały w formie ruiny. Zamek udostępniony jest odpłatnie dla zwiedzających od 1 kwietnia do 28 października, jednak poza sezonem turystycznym jedynie w soboty i niedziele.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.