Historia
Gotycki kościół św. Piotra i Pawła w Liticach zaczął być budowany około połowy XIV wieku z fundacji rodziny Drslaviców. Najstarsza zachowana wzmianka o kościele pojawiła się w 1352 roku, kiedy to wzmiankowano pobór papieskich dziesięcin o wysokości 30 groszy rocznie. Natomiast najstarsza pisemna wzmianka o wsi Litice odnotowana została w 1212 roku. Zapewne w tym okresie został zbudowany pierwszy, romański jeszcze kościół, którego mury zostały częściowo użyte do budowy gotyckiej świątyni z XIV stulecia. Prace nad budowlą gotycką zostały zakończone w 1420 roku.
W 1367 roku kościół i wieś zostały sprzedane klasztorowi norbertanek w Chotěšovie. Zakonnice oddały następnie osadę w dzierżawę, którą na przestrzeni wielu lat posiadało wiele osób (między innymi Herman z Nečtina, Vilém Švihovský z Rýzmberka). W 1570 roku klasztor wypłacił Litice z dzierżawy i przejął nad wsią bezpośredni zarząd. Funkcję patrona kościoła przestał pełnić w momencie ogłoszenia dekretu cesarza Józefa II w 1784 roku, dokonującego kasaty konwentu.
W 1576 roku w Liticach wybuchł pożar, który zniszczył także i kościół. Kolejne zniszczenia budynek odniósł w trakcie wojny trzydziestoletniej w 1639 roku, kiedy wieś ostrzelali i złupili Szwedzi. Prawdopodobnie w trakcie odbudowy po pożarze z 1576 roku dostawiona została do niego od zachodu renesansowa wieża. W trakcie XVIII-wiecznych przekształceń dobudowano jeszcze od południa zakrystię. Pod koniec XX wieku stan kościoła był bardzo zły, jednak od 1996 roku rozpoczęto stopniowe prace renowacyjne.
Architektura
Gotycki kościół został wzniesiony jako budowla jednonawowa z węższym, wielobocznie zamkniętym prezbiterium od strony wschodniej, posadowiona na profilowanym cokole. Obydwie części kościoła opięte były licznymi przyporami (ośmioma w korpusie i ośmioma przy prezbiterium), prostopadle położonymi w stosunku do dłuższej osi kościoła i ukośnie usytuowanymi w narożnikach. Od północy i południa korpus oświetlany był trzema parami ostrołukowych okien z maswerkami. Przebito je wysoko, powyżej gzymsu otaczającego całą budowlę. W prezbiterium umieszczono okna nieco węższe, ale dużo wyższe, także wypełnione dwudzielnymi maswerkami.
Wejście do kościoła utworzono po stronie północnej w zachodnim przęśle nawy. Jako że otwory okienne przebito wysoko, portal zmieścił się pod oknem, załamaniu ulec musiał jedynie gzyms, który uformowano w trójboczne obramienie, po bokach ozdobione płaskorzeźbionymi sterczynami. Sam portal otrzymał bogato profilowaną, ostrołucznie zamkniętą archiwoltę z kwiatonem na górze, przechodzącą w identycznie profilowane ościerza osadzone na wysokim cokole. Z każdej strony pod archiwoltą umieszczono po trzy kapitele dekorowane liśćmi. Przejście otrzymało formę dwuramienną za sprawą narożnych wsporników o kształtach masek, podtrzymujących tympanon z trzema gotyckimi baldachimami pod którymi zapewne pierwotnie mieściły się płaskorzeźbione figury.
Wnętrze nawy zwieńczono płaskim, drewnianym stropem, natomiast prezbiterium otrzymało sklepienie krzyżowo – żebrowe. To ostatnie podzielono na wąskie prostokątne przęsło zachodnie, nieco szersze, także prostokątne przęsło środkowe, oraz wschodnią wieloboczną apsydę przykrytą sklepieniem sześciodzielnym. Żebra opuszczono bardzo nisko. Mniej więcej w połowie wysokości okien osadzono je na obłych służkach, które oparto na podokiennym gzymsie. Wyjątkowo służki przy ostrołucznej arkadzie tęczy, oddzielającej prezbiterium od nawy, zwieńczono głowicami o kształtach żeńskich głów umieszczonych pośród liści.
Stan obecny
Gotycki kościół uległ powiększeniu w okresie nowożytnym o renesansową wieżę i barokową zakrystię po południowej stronie prezbiterium, lecz od strony zewnętrznej średniowieczne części świątyni zachowały oryginalne cechy stylistyczne wraz z cokołem, gzymsem, oraz zwłaszcza wypełnionymi maswerkami oknami (w nawie zostały odnowione) i portalem północnym. Wewnątrz barokizacji uległa nawa, natomiast w prezbiterium zachowało się gotyckie sklepienie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.
Strona internetowa hrady.cz, kostel sv. Petra a Pavla.