Historia
W źródłach pisanych Lipník nad Bečvou po raz pierwszy pojawił się w 1238 roku, a następnie w 1294, choć ta druga wzmianka („nova civitate aliud in Lipnik”) jest sporna. Była to wówczas osada leżąca na ważnym szlaku handlowym z Brna do Ostravy i dalej na Kraków, należąca wpierw do czeskich władców, a od końca XIII wieku lub pierwszego 30-lecia XIV wieku należąca do szlacheckich rodów. W 1349 roku Lipník po raz pierwszy opisany został jako miasto (civitas), będące wówczas własnością Jana z Kravař siedzącego na pobliskim zamku Helfštýn. W 1378 roku mieszczanie lipniccy otrzymali od Lacka i Jana z Kravař przywilej mający na celu poprawę sytuacji ekonomicznej miasta, które u schyłku XIV wieku wciąż nie miało jeszcze murowanych obwarowań.
W pierwszej połowie XV wieku właścicielem Lipníka był zwolennik husytyzmu Petr Strážnicki z Kravař, co ustrzegło miasto od większych zniszczeń. Dopiero w 1437 roku Lipník i Helfštýn dostały się w ręce najemnika króla Zygmunta, Jana z Menspeku, lecz już w 1443 roku musiał on oddać zdobyte dobra panom z Kravař. Cztery lata później miasto kupił Vok z Sovinca, a w 1467 roku Albrecht Kostka z Postupic, jeden z czołowych polityków swej doby. W 1474 roku musiał on sprzedać Lipník Vilémowi z Pernštejna, przedstawicielowi jednego z najbogatszych rodów na Morawach. W ich rękach pod koniec XV i na początku XVI wieku miasto obwarowano podwójnym pierścieniem kamiennych murów obronnych. Lipník wszedł wówczas w okres prosperity dzięki potwierdzeniu w 1499 roku starych przywilejów i nadaniu nowych (udzielenie pozwolenia na nowy targ). Pernštejnowie byli posiadaczami miasta do 1553 roku, kiedy to musieli je sprzedać z powodu kłopotów finansowych.
W XVII wieku obwarowania miejskie był często wystawiane na próbę. W 1621 roku Lipník zajęli Wołosi margrabiego Jana Jerzego Karniowskiego i księcia siedmiogrodzkiego Gábora Bethlena, a rok później wojska cesarskie. W trakcie wojny trzydziestoletniej miasto było w 1626 roku bezskutecznie oblegane przez Szwedów. Rok później powiódł im się kolejny atak, przy czym wycofując się uszkodzili bramy miejskie i część murów obronnych. W 1644 roku Lipník zajęły ponownie oddziały cesarskie, a w 1645 i 1646 Szwedzi. Podniszczone w trakcie walk obwarowania wyremontowane zostały w 1663 roku z obawy przed zagrożeniem tureckim i ponownie w 1741 w trakcie wojen śląskich. Częściową rozbiórkę fortyfikacji rozpoczęto w pierwszej połowie XIX wieku.
Architektura
Lipník założono po północnej stronie szerokiego zakola rzeki Bečva, pośród jej terenów zalewowych, na niedużym wywyższeniu terenu. Owalny, czy też raczej migdałowaty w planie kształt miasta zajmował około 10 ha i lekko wznosił się w stronę północną, gdzie w pobliżu obwarowań wzniesiono kościół parafialny św. Jakuba. Po stronie zachodniej i południowo – zachodniej Lipník graniczył z potokiem Loučka, przez co fortyfikacje utworzyły tam ostry narożnik. Wewnątrz obwodu ciasno ułożone parcele, szczególnie długie po stronie południowej, nie pozostawiły miejsca na uliczkę podmurną.
Główny mur obronny otrzymał 2-2,3 metra grubości, chodnik dla obrońców oraz przedpiersie zwieńczone krenelażem z merlonami o długości 320 cm i szerokości 75 cm. Na większości obwodu merlony te przepruto pośrodku prostokątnymi, rozglifionymi do wnętrza otworami strzeleckimi. Choć krenelaż był już na przełomie XV i XVI wieku nieco archaicznym zabezpieczeniem, prawdopodobnie umieszczano w jego merlonach drewniane podpórki pod hakownice i rusznice.
Współcześnie z głównym murem obronnym powstały wysunięte przed niego, otwarte do wnętrza baszty, wzniesione na planie różnych form: trójboczne, czworoboczne z „ostrzem” skierowanym ku przedpolu, podkowiaste. Najwięcej było baszt podkowiastych, posiadały jednak różnorodne wymiary. Ich rozstawienie po obwodzie było nieregularne, w odstępach wynoszących od 55 do 100 metrów. Wnętrza posiadały rozdzielone drewnianymi, płaskimi stropami na przyziemie, pierwsze piętro i górną platformę. Ściany baszt przepruto prostokątnymi rozglifionymi do wnętrza otworami strzeleckimi, umieszczonymi w zwieńczonych łukami odcinkowymi niszach. W części z baszt otwory te przepruto zarówno na poziomie przyziemia, jak i piętra. Komunikacja baszt z koroną kurtyn murów odbywała się prawdopodobnie za pomocą ganku dostawionego do tylnych części baszt, a nie bezpośrednio poprzez wejście na pierwsze piętro. Z piętra drewnianymi schodami lub drabiną zstępowało się na część parterową i wchodziło na najwyższą kondygnację, która nie wiadomo jak pierwotnie ( i czy w ogóle) była przykryta. W pobliżu niektórych baszt znajdowały się nieduże furty, ewidentnie zapewniające dostęp na międzymurze.
Zewnętrzny, niższy mur otrzymał około 0,7 metra grubości i wzmocnienie w postaci współczesnych mu, drobnych, półokrągłych ale mocno spłaszczonych, wysuniętych lekko przed linię obwodu i otwartych od strony międzymurza baszt. Stały one co około 50-60 metrów, a ich mury przepruto otworami strzelczymi, podobnymi do tych zastosowanych w krenelażu głównego muru i basztach wewnętrznego obwodu. Podobne otwory z pewnością posiadał również mur parchamu. Zewnętrzną strefę obrony stanowił przekop o szerokości 10-15 metrów, przez który po stronie zachodniej płynął potok Loučka. Od strony przedpola przekop posiadał wysoką konstrskarpę, która na niektórych odcinkach przypominała trzecią linię muru obwodowego.
Nieduży obszar miasta sprawił, iż prowadziły do niego jedynie dwie bramy: Osecka na zachodzie i Hranicka na wschodzie, obie stojące na przedłużeniu dróg prowadzących do rynku. Komunikację ułatwiała także furta północna zlokalizowana przy kościele farnym. Główne bramy miały formy wieżowe, kilkupiętrowe, wysunięte przed lico muru obwodowego. Z murem zewnętrznym połączone były one szyjami, a przed parchamem wystawały w postaci zaokrąglonych niewielkich barbakanów.
Stan obecny
Fortyfikacje Lipníka nad Bečvou należą do najlepiej zachowanych późnogotyckich obwarowań na Morawach. W długich odcinkach główny mur obronny przetrwał praktycznie na całym obwodzie za wyjątkiem fragmentu północno – wschodniego za kościołem parafialnym, natomiast mur parchamu widoczny jest na zachodzie i w narożniku południowo – zachodnim. Do dnia dzisiejszego przetrwały również dwie baszty muru parchamu i siedem baszt głównego obwodu, przy czym część z nich została w górnych częściach przebudowana w okresie renesansu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Morava a Slezsko, Praha 2019.
Strona internetowa hrady.cz, Lipník nad Bečvou, městské opevnění.