Lichnice – zamek Lichtemburk

Historia

   Teren zamku Lichnice w drugiej połowie XII wieku zajmowany był przez drewniano – ziemne obwarowania zwane Světlík, które wzniósł przodek możnego rodu Ronovców, Smil. Od nazwy tego miejsca zyskał on przydomek Světlický. Niewielki gór opuszczony został prawdopodobnie pod koniec XII lub na początku XIII wieku w okresie panowania Przemysła Ottokara I. W jego pobliżu w pierwszej połowie XIII stulecia z fundacji królewskiej powstał nowy zamek, po raz pierwszy wzmiankowany w 1251 roku, już jako własność Smila z Lichtenburka, wnuka Smila Světlickiego o tym samym imieniu (syna Jindřicha), który dostał go od Wacława I. Nazwał on zamek z niemiecka Lichtemburk, co jest dokładnym odpowiednikiem czeskiej nazwy Světlík. W okresie tym zaczęto kolonizować obszar od Gór Żelaznych do granicy czesko-morawskiej, a warownia stała się ważnym punktem zabezpieczającym te ziemie.
   W latach trzydziestych XIV wieku Jindřich z Lichtemburka wymienił się z królem Janem Luksemburskim za Litice. Lichnice stały się wówczas warownią królewską zarządzaną przez burgrabiów, z pośród których pierwszym znanym był Štěpán z Tetova. Karol IV wkrótce jednak oddał zamek w zastaw panom z Lipy. W trakcie dzielenia wielkiego majątku tej rodziny w 1346 roku Lichnice przypadły Jindřichovi młodszemu z Lipy, lecz cztery lata później Karol IV wykupił Lichtemburk z zastawu i ponownie uczynił zamkiem królewskim.

   Na początku XV wieku zamek był własnością Ješka z Trojovic, który dokonywał z niego łupieskich wypraw. Król Wacław IV wykupił go w 1410 roku, powierzając burgrabiemu Onešowi z Mělkovic. Zamek pozostał własnością królewską aż do wojen husyckich. W 1421 roku został oblężony przez zbuntowanych prażan, lecz do walk nie doszło, gdyż burgrabia Petr z Chlumu poddał się. Warownię zyskał wówczas Hynek Krušina z Lichtemburka, który jednak szybko husytów zdradził i rok później odsprzedał zamek innemu renegatowi, Janowi Městeckému z Opočna. Jego zamkowy garnizon zaatakował i pobił husytów w pobliżu Čáslavia, przez co w odwecie w 1428 roku Lichtemburk został oblężony przez oddziały wschodnioczeskich Sierotek (radykalny odłam husytów). Oblężenie zakończyło się jesienią 1429 roku wydaniem zamku przez Jana Městeckiego, który obiecał że przejdzie na stronę husytów. Lichtemburk został powierzony hejtmanowi Janowi Hertvíkovi z Rušinova, który dzierżył go aż do 1458 roku. Wówczas warownię wykupił król Jan z Podiebradów. Po raz kolejny dużą militarną rolę zamek odegrał w 1469 roku, kiedy to odparł inwazję węgierskich wojsk Macieja Korwina.
   W latach 70-tych XV wieku Lichnice przeszły na własność panów z Rožmitálu, a po nich, w latach 90-tych XV stulecia, na ród Trčków z Lípy. Ta potężna rodzina dokonała późnogotyckiej przebudowy zamku, założyła również w jego sąsiedztwie wieś Podhradí. W połowie XVI wieku Vilém Trčka popadł w długi i został zmuszony w 1555 roku do sprzedania znacznej części swego majątku. Lichnice odkupili Robmhápowie z Suché.
   Podczas wojny trzydziestoletniej Lichnice były wykorzystywane do celów militarnych. W 1637 roku Ferdynand III umieścił tutaj cesarską załogę, która w 1646 roku, pomimo dostania się do niewoli swojego dowódcy, odparła szwedzki atak. Po podpisaniu pokoju westfalskiego w 1648 roku dekret cesarza nakazał zniszczenie zamków które mogłyby stać się ostoją dla potencjalnych najeźdźców. Niestety Lichnice zostały objęte cesarskim rozkazem i w znacznej części zburzone. Dzieła zniszczenia dokończyli okoliczni mieszkańcy, dla których ruiny stały się miejscem darmowego materiału budowlanego.

Architektura

   Zbudowany na wzniesieniu będącym przedłużeniem łańcucha Gór Żelaznych, zamek otrzymał kształt zbliżony w planie do trójkąta. Jego część zwrócona ku wschodowi miała około 60 metrów długości, a część zachodnia około 90 metrów. Znaczny obszar zamku ograniczony był przez dwie poprzeczne doliny, którymi płynęły strumienie, opadając na północ w wąwóz Lovetin, a na południu do wąwozu zwanego Peklo. Również zachodnia strona wzgórza miała strome nachylenie, dlatego jedyna droga do zamku z Čáslavia wiodła od wschodu przez Ronov i Podhradí.
   Ku ochronie bramy wjazdowej w północno – wschodnim narożniku wzniesiono wielką cylindryczną więżę, która miała zewnętrzną średnicę aż około 12 metrów. Przy wewnętrznej przestrzeni o średnicy 6,5 metra można założyć, iż przynajmniej częściowo pełniła ona funkcje mieszkalne. Wieża połączona była z murami obronnymi i wypełniała cały narożnik obwarowań. Poza murami, na obu dłuższych bokach (wschodnim i zachodnim) zamku bronił dodatkowo zewnętrzny, niższy mur, wydzielający zaledwie 4 metrowej szerokości parcham, rozszerzony jedynie po stronie południowej i północnej, przy wielkiej wieży. Wstęp na jego teren możliwy był poprzez dwa boczne wejścia w czworobocznej wieży bramnej, przystawionej do kurtyny wschodniej. Oprócz tych umocnień zamek zabezpieczono (poza stroną północną) fosą oraz ziemnym wałem, prawdopodobnie zwieńczonym palisadą lub częstokołem. W okresie późnogotyckiej rozbudowy wjazd na teren zamku dodatkowo wzmocniono poprzez budowę wielobocznego barbakanu, połączonego z wieżą bramną długą, ukośnie usytuowaną szyją, chronioną mniejszą czworoboczną wieżą.
   Zabudowa w najlepiej zabezpieczonym punkcie zamku, w południowym narożniku prezentowała się nieco bardziej skomplikowanie. Naprzeciwko wielkiej wieży być może wzniesiono główny budynek mieszkalny (pałac). Ukryty był za szerokimi murami obwodowymi, dochodzącymi na południu aż do 7 metrów grubości, lecz ten masywny mur tarczowy mógł być dodany dopiero na początku XVII wieku. Według T.Durdíka w południowym narożniku początkowo znajdował się nie pałac, lecz wieża z ostrzem (ostrogą), a budynek mieszkalny na jej miejscu postawiono dopiero w trakcie późnogotyckiej przebudowy. W południowym narożniku znajdowała się także zamkowa studnia, a od strony dziedzińca zabezpieczono się przekopując rów.
   Drugi wczesnogotycki budynek znajdował się po stronie południowo – zachodniej, przy murze obronnym. Jego podłużna zabudowa miała sklepione pomieszczenia. Pozostałe zabudowania przy północnej i zachodniej kurtynie murów powstały po rozległej przebudowie zamku w XV wieku. Wzniesiono wówczas pałacową budowlę wypełniającą północno-zachodni narożnik dziedzińca. Była ona podpiwniczona i o skomplikowanym, nie do końca rozpoznanym układzie. Przy murze północnym stanęła zabudowa gospodarcza, a na dziedzińcu przy bramie duży, dwutraktowy dom na planie prostokąta, w odróżnieniu od pozostałych nie opierający się o mury obwodowe.

Stan obecny

   Zamek przetrwał w postaci dość słabo zachowanej ruiny z której w najlepszym stanie znajdują się relikty cylindrycznej wielkiej wieży, wschodniej wieży bramnej oraz mniejsze fragmenty zabudowy w narożniku południowym i zachodnim. Dostęp do ruin najwygodniejszy jest z pobliskiej wsi Podhradí, wstęp możliwy jest po uiszczeniu niewielkiej opłaty. W ostatnim okresie ruiny wielkiej wieży postanowiono oszpecić metalową konstrukcją platformy widokowej.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.

Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.