Historia
Teren zamku Lichnice w drugiej połowie XII wieku zajmowany był przez drewniano – ziemne obwarowania zwane Světlík, które wzniósł przodek możnego rodu Ronovców, Smil. Od nazwy tego miejsca zyskał on przydomek Světlický. Niewielki gródek opuszczony został prawdopodobnie pod koniec XII lub na początku XIII wieku, w okresie panowania Przemysła Ottokara I. W jego pobliżu w pierwszej połowie XIII stulecia z fundacji królewskiej powstał nowy zamek, po raz pierwszy wzmiankowany w 1251 roku, jako własność Smila z Lichtenburka, syna Jindřicha, a wnuka Smila Světlickiego, który dostał go od Wacława I. Nazwał on zamek z niemiecka Lichtenburk, co było dokładnym odpowiednikiem czeskiej nazwy Světlík. W okresie tym zaczęto kolonizować obszar od Gór Żelaznych do granicy czesko-morawskiej, a także wydobywać rudy żelaza, potrzeba było więc zamku zabezpieczającego okoliczne ziemie. Powodem budowy Lichtenburka mogła być też chęć zastąpienia grodu w nieodległym, ale pozbawionym dogodnych warunków terenowych Čáslaviu.
W latach dwudziestych XIV wieku Jindřich z Lichtenburka, syn Oldřicha a wnuk Smila z Lichtenburka, wymienił swą siedzibę z królem Janem Luksemburskim za Litice. Lichnice stały się wówczas warownią królewską zarządzaną przez burgrabiów, spośród których pierwszym znanym był Štěpán z Tetína, odnotowany w źródłach pisanych w 1331 roku. Niedługo później zamek stał się zastawem, gdyż młody Karol IV musiał go wykupić w 1333 roku, po swym powrocie z Francji. Wkrótce potem jednak oddał zamek ponownie w zastaw panom z Lipy. W trakcie dzielenia wielkiego majątku tej rodziny w 1346 roku Lichnice przypadły Jindřichovi młodszemu z Lipy, lecz cztery lata później Karol IV wykupił Lichtenburk z zastawu i raz jeszcze uczynił zamkiem królewskim. Umieścił go nawet pośród niezbywalnych budowli królewskich w Maiestas Carolina, projekcie czeskiego prawa ziemskiego z lat 1349-1353.
Na początku XV wieku zamek był własnością Ješka z Trojovic, który dokonywał z Lichnic łupieskich wypraw. By ukrócić grabieże król Wacław IV wykupił zamek w 1410 roku, powierzając burgrabiemu Onešowi z Mělkovic. Budowla pozostała własnością królewską jedynie do wojen husyckich. W 1421 roku Lichnice zostały oblężone przez zbuntowanych prażan, lecz do walk nie doszło, gdyż burgrabia Petr z Chlumu poddał się. Warownię zyskał wówczas Hynek Krušina z Lichtenburka, który jednak szybko husytów zdradził i rok później odsprzedał zamek innemu renegatowi, Janowi Městeckému z Opočna. Jego zamkowy garnizon zaatakował i pobił husytów w pobliżu Čáslavia, przez co w odwecie w 1428 roku Lichtenburk został oblężony przez oddziały wschodnioczeskich Sierotek (radykalny odłam husytów). Oblężenie zakończyło się jesienią 1429 roku wydaniem zamku przez Jana Městeckiego, który obiecał że przejdzie na stronę husytów. Lichtenburk został powierzony hejtmanowi Janowi Hertvíkovi z Rušinova, który dzierżył go aż do 1458 roku. Wówczas warownię wykupił król Jan z Podiebradów. Po raz kolejny dużą militarną rolę zamek odegrał w 1469 roku, kiedy to odparł inwazję węgierskich wojsk Macieja Korwina.
W latach 70-tych XV wieku Lichnice przeszły na własność panów z Rožmitálu, a po nich, w latach 90-tych XV stulecia, na ród Trčków z Lípy. Ta potężna rodzina dokonała późnogotyckiej przebudowy zamku, założyła również w jego sąsiedztwie wieś Podhradí. W połowie XVI wieku Vilém Trčka popadł w długi i został zmuszony w 1555 roku do sprzedania znacznej części swego majątku. Lichnice odkupili wówczas przedstawiciele rodu Robmhápów (Romhápów) z Suché.
Podczas wojny trzydziestoletniej Lichnice były wykorzystywane do celów militarnych. W 1637 roku Ferdynand III umieścił na zamku cesarską załogę, która w 1646 roku, pomimo dostania się do niewoli swojego dowódcy, odparła szwedzki atak. Po podpisaniu pokoju westfalskiego w 1648 roku, dekret cesarza nakazał zniszczenie zamków które mogłyby stać się ostoją dla potencjalnych najeźdźców. Niestety Lichnice zostały objęte cesarskim rozkazem i w znacznej części zburzone. Dzieła zniszczenia dokończyli okoliczni mieszkańcy, dla których ruiny stały się miejscem darmowego materiału budowlanego.
Architektura
Zamek zbudowany został na wzniesieniu, będącym przedłużeniem łańcucha Gór Żelaznych. Strome zbocza zabezpieczały go z trzech stron: na północy i częściowo zachodzie opadały ku dolinie strumienia Lovétín, na południu górowały nad wąwozem zwanym Peklo. Po stronie wschodniej spadek terenu był łagodniejszy, pokonujący różnicę około 30 metrów wysokości, co wykorzystano do poprowadzenia tamtędy drogi dojazdowej, wiodącej przez osadę Podhradí. Kształt zamku dostosowano do formy terenu, posiadał więc plan zbliżony do trójkąta. Jego część zwrócona ku wschodowi miała około 100 metrów długości, zachodnia 115 metrów, a część północna około 80 metrów długości. Ku południowi skierowany był ostry narożnik. Dłuższe boki zamku zabezpieczono fosą i wałem, prawdopodobnie zwieńczonym palisadą lub częstokołem, jedynie po stronie północnej uznano strome skarpy za wystarczającą ochronę.
Wszystkie trzy narożniki zamku w drugiej połowie XIII wieku wzmacniały wieże. W północno – wschodnim wzniesiono wielką cylindryczną więżę, która miała zewnętrzną średnicę wielkości aż 11,5 metra. Przy wewnętrznej przestrzeni o średnicy 6,5 metra można by założyć, iż przynajmniej częściowo pełniła ona funkcje mieszkalne. Połączona była z murami obronnymi i wypełniała cały narożnik obwarowań, praktycznie nie wystając przed lico sąsiednich kurtyn. W narożniku północno – zachodnim prawdopodobnie znajdowała się wieża czworoboczna, przypuszczalnie także o mieszkalnym charakterze. Narożnik południowy pierwotnie zamknięty mógł być wieżą trójboczną lub okrągłą w części tylnej, a z ostrzem (ostrogą) od strony przedpola.
Zabudowa w południowej części zamku pierwotnie odgrodzona była od głównego dziedzińca. Tworzyła niewielki zamek górny o rozmiarach 37 x 35 x 32 metry, ze studnią pośrodku i małym budynkiem mieszkalnym przy kurtynie zachodniej. Budynek ten przed wtopieniem w XV wieku w większe założenie pałacowe miał rozmiary jedynie około 15 x 8 metrów. Pozostała część zamku w drugiej połowie XIII pozbawiona była zabudowań. Tak nietypowy układ z obszernym dziedzińcem i bardzo małym zamkiem górnym wynikać mógł z przejęcia Lichtenburka przez Smila w trakcie prac budowlanych prowadzonych przez warsztat królewski, gdy wzniesione były już mury obwodowe i wieże, ale nie zabudowania pałacowe. Skala zamku zapewne okazała się zbyt duża na możliwości nowego właściciela, co doprowadziło do wydzielenia miniaturowego zamku górnego ze skromnym budynkiem mieszkalnym.
Brama wjazdowa na teren zamku umieszczona została w kurtynie wschodniej. Początkowo miała ona formę zwykłego portalu przeprutego w murze, poprzedzonego jedynie drewnianym mostem przerzuconym nad fosą. Oprócz głównego muru obronnego, na obu dłuższych bokach zamku (wschodnim i zachodnim), od XIV/XV wieku obronę dodatkowo zapewniał zewnętrzny, niższy mur. Wydzielał on zaledwie 4 metrowej szerokości parcham, rozszerzony jedynie po stronie południowej i północnej, przy narożnych wieżach. Wstęp na jego teren możliwy był poprzez dwa boczne wejścia umieszczone w czworobocznej wieży bramnej, dobudowanej do kurtyny wschodniej i w całości wysuniętej w stronę fosy. W okresie późnogotyckiej rozbudowy wjazd na teren zamku dodatkowo wzmocniono poprzez budowę wielobocznego barbakanu, połączonego z wieżą bramną długą, ukośnie usytuowaną szyją, chronioną mniejszą czworoboczną wieżą.
Rozbudowa z XV wieku doprowadziła do gruntownego przekształcenia południowego narożnika zamku. Rozebrano wówczas wieżę z ostrogą, a na jej miejscu wzniesiono budynek mieszkalny, od południa chroniony ścianą tarczową o grubości dochodzącej aż do 7 metrów. Ponadto na terenie głównego dziedzińca wzniesiono liczne późnogotyckie zabudowania. Długie jednotraktowe skrzydło ze sklepionymi pomieszczeniami stanęło przy kurtynie zachodniej, nieco krótsze wypełniło przestrzeń pomiędzy wieżami przy murze północnym. Wzniesiono także przy bramie duży, dwutraktowy dom na planie prostokąta, w odróżnieniu od pozostałych nie opierający się o mury obwodowe. Czworoboczna wieża północno – zachodnia prawdopodobnie została przebudowana w pałacową budowlę wypełniającą narożnik dziedzińca. Była ona podpiwniczona i o skomplikowanym, nie do końca rozpoznanym układzie.
Stan obecny
Zamek przetrwał w postaci dość słabo zachowanej ruiny, z której w najlepszym stanie znajdują się relikty cylindrycznej wieży północno – wschodniej, wschodniej wieży bramnej oraz mniejsze fragmenty zabudowy w narożniku południowym i zachodnim. Warto też zwrócić uwagę na rozbudowywane w okresie późnego gotyku obwarowania ziemne w południowej części zamku. Dostęp do ruin najwygodniejszy jest z pobliskiej wsi Podhradí, a wstęp możliwy jest po uiszczeniu niewielkiej opłaty. W ostatnim okresie ruiny wielkiej wieży postanowiono oszpecić metalową konstrukcją platformy widokowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.