Historia
Zamek został zbudowany zapewne około połowy XIII wieku, jako iż po raz pierwszy w źródłach pisanych pojawił się w 1264 roku, kiedy to wspomniany został Ruprecht „de Neun Libenstein”. Jego ród wraz ze śmiercią rycerza Jindřicha wymarł pod koniec XIII stulecia, przez co Liebenstein stał się własnością władców Rzeszy. Gdy w 1346 roku okoliczne ziemie i wsie otrzymał w lenno chebski mieszczanin Franz Goswein, zamek znajdował się już w ruinie. Odbudowany przez Gosweina, dzierżony był następnie przez jego synów, którzy w drugiej połowie XIV wieku zaczęli zajmować się rozbojem. Z tego powodu król Wacław IV odebrał im Liebenstein i przekazał Johannowi z Leuchtenberka, landgrafowi bawarskiemu. W 1400 roku na krótko nowym właścicielem został Erhard Rudisch, a po jego śmierci w 1406 roku rycerska rodzina ze Sparneck.
W 1426 roku Liebenstein kupili Cedvicowie z Najperku z których w XV wieku powstała osobna gałąź Cedviców libštejnskich. Jeden z jej przedstawicieli, Jiří Cedvic z Libštejnu, pod słabymi rządami Władysława II zaczął parać się rozbojem i samowolnym egzekwowaniem ceł. Naraził się tym miastu Cheb, które w 1509 roku wysłało zbrojną wyprawę, która obległa i po czterech dniach zdobyła Liebenstein. Jiří i jego towarzysz Ondřej z Bachu uciekli przez staw do Bawarii, a siedemdziesięciu obrońców, w tym dwudziestu czterech szlachetnie urodzonych, trafiło do niewoli. Zostali później zwolnieni, gdy Jiří Cedvic obiecał zaprzestać rozbojów i wymuszeń. Ostatecznie zakończył on swe ciekawe życie w 1520 roku, ginąc z ręki mordercy. Zamek natomiast został naprawiony i dalej był własnością rodu Cedviców, którzy pod koniec XVI stulecia dokonali jego renesansowej przebudowy.
Po raz kolejny Liebenstein brał udział w działaniach militarnych w okresie wojny trzydziestoletniej, kiedy to w 1647 roku zdobyli go i zdewastowali Szwedzi. Został on naprawiony w 1719 i następnie przebudowany w stylistyce barokowej około roku 1755 i 1770. Przekształcenia te zmieniły nie tylko wnętrza i fasady dawnych budynków, ale i doprowadziły do zasypania fosy oraz zastąpienie starej gotyckiej kaplicy nowym kościołem św. Katarzyny. Kolejne modyfikacje przeprowadzono w 1800 roku. W 1912 Benno Cedvic sprzedał Liebenstein Leopoldowi Hauserovi, kończąc tym długi okres rządów Cedviców nad zamkiem. W 1945 roku majątek Hausera został skonfiskowany przez państwo.
Architektura
Zamek usytuowano na skalistym wzniesieniu o stromym zboczu od strony północnej, gdzie płynął niewielki strumień. Z pozostałych kierunków warownię zabezpieczono półkolistą suchą fosą o szerokości około 15 metrów i ziemnym wałem. Obwód murów otrzymał w przybliżeniu owalny kształt, dostosowany do formy cypla o wymiarach 45 x 15 metrów, z dłuższą osią dziedzińca na linii północny – wschód, południowy – zachód. W jego północnej części wzniesiono nie połączoną z murem, cylindryczną wieżę – bergfried. Po przeciwnej stronie ulokowano główny budynek mieszkalny, prawdopodobnie o wieżowym charakterze. Dość nietypowo sąsiadował on z bramą wjazdową na dziedziniec, zwróconą w stronę położonego na zachodzie podzamcza. Obronność zamku z pewnością zwiększał też leżący pod nim na południowym – zachodzie staw.
Cylindryczna wieża północno – wschodnia uzyskała 7,2 metrów średnicy, grubość murów w przyziemiu wynoszącą 2,6 metra i wysokości około 21 metrów. Pierwotnie zapewne zwieńczona była krenelażem oraz być może stożkowatym dachem. Wejście tradycyjnie ulokowano na poziomie pierwszego piętra, po stronie zachodniej. Skierowane było więc ku dziedzińcowi, ale zamiast drabiny, mogło być połączone kładką z koroną muru obwodowego. Przyziemie wieży mieściło ciemną komorę ze sklepieniem przebitym otworem, który był jedynym do niej wejściem. Pierwsze i drugie piętro przykrywały płaskie stropy, ostatnie zasklepiono kopułą.
Budynek mieszkalny wzniesiony został na skale, dzięki czemu znacznie przewyższał poziom okolicznej doliny. W planie miał kształt nieregularnego, trapezowatego czworoboku o minimalnych rozmiarach 9 x 10 metrów. Jego wnętrze podzielone było na podsklepioną, częściowo wyciosaną w skale piwnicę oraz co najmniej dwie wyższe kondygnacje, dzięki czemu mógł mieć wieżową formę, dominującą nad bramą i podzamczem. Wejście do piwnicy wiodło wąską szyją od strony dziedzińca. Wejście na wyższe kondygnacje musiał zapewniać drewniany ganek lub schody, mogło ono być też połączone z sąsiednimi kurtynami muru obronnego.
Około połowy XIV wieku zabudowa mieszkalna zamku została powiększona o obszerny dom po stronie północno – wschodniej, oparty na skale i blisko przylegający do wieży cylindrycznej. Jego narożniki posiadały dwie niewielkie cylindryczne wieżyczki, nie wiadomo jednak czy powstałe od razu wraz z budynkiem, czy też dobudowane w XV wieku. Nietypowe usytuowanie budynku związane było z całkowitą utratą znaczenia militarnego przez bergfried, który mógł odtąd służyć jedynie celom obserwacyjno – strażniczym, z wnętrzem wykorzystywanym jako skład lub spiżarnia.
Znacząca działalność budowlana na zamku miała miejsce na początku i w połowie XV wieku. W okresie tym rozbudowie uległo podzamcze, którego obwarowania wzmocniono dwoma czworobocznymi basztami po stronie wschodniej i jedną okrągłą na południowym – zachodzie. W południowej części podzamcza wzniesiona została gotycka kaplica. Powiększono także stary pałac, dostawiając do niego krótkie skrzydło, służące zarazem za budynek bramny. Rozbudowa z XVI wieku doprowadziła do połączenia obu starszych budynków, poprzez dostawienie przy murze obronnym skrzydła północno – zachodniego.
Stan obecny
Zamek zachował się do czasów współczesnych w zunifikowanej i ujednoliconej formie, którą nadały mu przebudowy barokowe i klasycystyczne z XVIII i XIX wieku. Częściowo wyburzono wówczas zewnętrzne obwarowania i zasypano fosę. Rdzeń zamku praktycznie całkowicie zatracił średniowieczne cechy stylowe, zarówno od strony wewnętrznej jak i zewnętrznej, choć ponad dachami wciąż widoczny jest XIII-wieczny bergfried. Ponadto od południa zachował się mur obronny podzamcza z otworami strzeleckimi w przedpiersiu i z dwoma basztami. Do niedawna zaniedbany i dodatkowo zniszczony pożarem z lat 80-tych XX wieku, w ostatnim okresie zamek został poddany gruntownej renowacji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Karel T., Knoll V., Úlovec J., Sídla rodu von Liebenstein v česko-bavorském pohraničí a počátky hradu Liebenstein v Libé, „Castellologica Bohemica”, 10/2006.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.