Historia
Zamek w Lelekovicach prawdopodobnie został wzniesiony pod koniec XIII lub na początku XIV wieku. Po raz pierwszy wspomniany został pośrednio w 1339 roku w przydomku Hereša, sędziego ołomunieckiego, a następnie, już bezpośrednio, w dokumencie z 1358 roku.
Do roku 1379 zamek dzierżyli członkowie rodu założyciela, lecz wówczas sprzedany został Ješkowi z Rožďálovic. Kolejnym właścicielem od 1387 roku był Ludvík z Ubušína, który po trzech latach odsprzedał Lelekovice Petrovi Hechtovi z Rosic. Ludvík sprzedał właściwie tylko swą część miejscowych dóbr, gdyż od 1379 roku Lelekovice podzielone były pomiędzy trzech współwłaścicieli. Scalanie majątku udało się dopiero Petrovi Hechtovi z Rosic w 1392 roku, który wykupił pozostałą część od Herša z Lelekovic.
W 1401 roku zamek zajęły wojska margrabiego Jodoka, przeciw którym mieszczanie z Brna wysłali oddział pod dowództwem Erharda z Kunštátu i Skaly. Doszło do gwałtownych walk i szturmu o czym świadczą odnalezione kule z bombard i ręcznej broni palnej oraz liczne bełty z kusz. W ich wyniku zamek został znacznie uszkodzony. Zarządzanie nim przejął Erhard, który jako że zamku nie potrzebował, nie przeprowadził większych jego napraw.
Późniejsze losy zamku są słabo znane. Jedynie w 1412 roku pojawiła się w źródłach informacja, iż w Lelekovicach funkcjonowała wówczas wieża obronno – mieszkalna, wzniesiona na terenie dawnego podzamcza. Z czasem ruiny zamku zaczęły służyć okolicznej ludności jako źródło darmowego materiału budowlanego.
Architektura
Zamek składał się z trzech części: usytuowanego w najwyższym i najbardziej niedostępnym miejscu cypla zamku górnego, położonego na południowy – wschód od niego podzamcza, oraz romańskiego kościoła św. Filipa i Jakuba umieszczonego na wschód od rdzenia zamku, a na północ od podzamcza. Kościół wraz z przyległym cmentarzem został odgrodzony od gospodarczych zabudowań i obwarowań podzamcza. Z pewnością furta wiodła do niego od południa, a więc od strony drogi jaka przebiegała przez podzamcze od zewnętrznej bramy na południowym – wschodzie do głównej części zamku na północnym – zachodzie.
Zamek górny został wzniesiony na planie owalu o wymiarach 52 x 34 metry, którego mury o grubości przeszło 2 metrów otaczały wewnętrzny dziedziniec. Zewnętrzną strefę obrony od strony podzamcza i kościoła pierwotnie stanowił przekop o szerokości 8 metrów i głębokości 2 metrów. Na początku XV wieku został on zasypany a na jego miejscu utworzono drugi obwód zewnętrznego, niższego muru, przed którym ponownie od południa i wschodu utworzono przekop. W południowo – wschodniej części przed lico głównego muru wysunięta była czworoboczna wieża flankująca wjazd na dziedziniec. Po wybudowaniu muru zewnętrznego, wypełniła ona teren szerokiego na około 3,5 do 5 metrów parchamu (międzymurza). Flankowała nadal położoną zaraz obok niej bramę, umieszczoną w niewielkim budynku bramnym na linii muru zewnętrznego. Brama w głównym obwodzie była już tylko zwykłym portalem przeprutym w murze. Przejazd przez fosę najpewniej zapewniał drewniany, zwodzony most.
Na terenie dziedzińca zamku górnego, naprzeciwko bramy wzniesiono najstarszy, główny budynek mieszkalny o czterech pomieszczeniach w przyziemiu. W późniejszym etapie został on przedłużony od południowego – zachodu oraz z drugiej strony od północnego – wschodu. Ponadto do wewnętrznych ścian muru zapewne przylegała także mniejsza drewniana zabudowa gospodarcza. Budynek posiadał piwnice do których wchodziło się schodami z poziomu dziedzińca. Zarówno wieża jak i budynki kryte były gontem, mur obronny prawdopodobnie zwieńczony był gankiem przeznaczonym dla obrońców i straży, połączonym z górnymi kondygnacjami budynków. Nie wiadomo jak zamek zaopatrywany był w wodę, ale usytuowanie studni na dnie południowo – wschodniego przekopu jest prawdopodobne.
Po 1401 roku na środku dawnego podzamcza wzniesiono czworoboczną wieżę mieszkalno – obronną o wymiarach 10 x 9,5 metra z niewielkim dziedzińcem od strony wschodniej, otoczonym murem (grubości 1 metra) przystawionym do wieży. Dziedzińczyk mieścił zewnętrzne schody prowadzące do wnętrza. Wjazd umieszczono od strony północnej, naprzeciwko wciąż funkcjonującego romańskiego kościoła. W drugiej połowie XV wieku lub na początku XVI stulecia wieża uległa obniżeniu i jednocześnie powiększeniu w przyziemiu o dwa nowe pomieszczenia.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych. Widoczne są jedynie partie fundamentowe zachodniej i południowej części rdzenia dawnego założenia (zamek górny), uczytelnione w trakcie przeprowadzonych badań archeologicznych. W pobliżu wciąż funkcjonuje pierwotnie romański, następnie gotycki, obecnie częściowo przekształcony w czasach nowożytnych kościół św. Filipa i Jakuba. Pozostała część podzamcza zajęta jest przez współczesne zabudowania w części północnej, a w południowej zaczyna być zajmowana przez powiększający się cmentarz. Murowane pozostałości po wieży mieszkalnej nie są widoczne gołym okiem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.