Historia
Kościół św. Filipa i Jakuba wybudowany został około połowy XIII wieku. Od końca XIII lub początku XIV wieku służył ludności pobliskiego zamku i podzamcza. Prawdopodobnie w związku z ich rozwojem kościół został przebudowany w stylistyce gotyckiej, najwcześniej w trzeciej ćwierci XIV wieku, a najpóźniej w XV stuleciu, gdy podwyższono mury obwodowe nawy i prezbiterium oraz założono sklepienia. Prace te nadzorować miał niejaki mistrz Paweł („magister Paulus”), odnotowany na malowidle pod sklepieniem. Kościół mógł zostać uszkodzony w trakcie walk o zamek z 1401 roku, ale w kolejnych latach XV wieku z pewnością funkcjonował przy sąsiedniej wieży mieszkalnej. W drugiej połowie XVI wieku miała zostać podwyższona do formy dzwonnicy jego zakrystia, częściowo zburzona w 1873 roku, kiedy to też wybudowano nową wieżę zachodnią i nową zakrystię.
Architektura
Kościół lelekovicki usytuowany był na wschód od zbudowanego na skraju cypla zamku, w północnej części podzamcza, która wydzielona została na cmentarz. Wraz z cmentarzem kościół został odgrodzony od gospodarczych zabudowań i obwarowań podzamcza. Furta do niego wiodła od południa, a więc od strony drogi, jaka przebiegała przez podzamcze od zewnętrznej bramy na południowym – wschodzie, do głównej części zamku na północnym – zachodzie. Kościół został dość dokładnie zorientowany względem stron świata.
W XIII wieku kościół składał się z prostokątnej w planie nawy oraz węższego i niższego prezbiterium po stronie wschodniej, także utworzonego na rzucie czworoboku. Początkowo budowla nie było opięta przyporami, dostawiono je dopiero po podwyższeniu murów obwodowych i założeniu sklepień po połowie XIV wieku. Ustawiono je prostopadle do ścian wzdłużnych nawy i prezbiterium oraz pod skosem w narożnikach, zaopatrzono w uskoki. Po stronie południowej prezbiterium kościoła funkcjonowała późnogotycka zakrystia, w drugiej połowie XVI wieku podwyższona o piętro drewnianej konstrukcji, służące za dzwonnicę.
Nawę kościoła pierwotnie oświetlały romańskie okna o obustronnych rozglifieniach i półkolistych zamknięciach, zastąpione w okresie gotyku większymi, ostrołucznymi oknami wypełnionymi dwudzielnymi maswerkami. Podobne okna umieszczono także w trakcie przebudowy w prezbiterium w ścianie wschodniej i południowej. Elewacja północna, zarówno prezbiterium jak i nawy, zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pozbawiona była otworów. W ścianie zachodniej znajdował się okulus z rozetowym maswerkiem. Wejście mieściło się w południowej ścianie nawy, pomiędzy dwoma oknami. Pierwotnie mogło mieć półkoliste zamknięcie, zbliżone formą do otworów okiennych, ale pod koniec XIV wieku lub na początku XV stulecia wymieniono je na portal ostrołuczny z profilowanym dwoma rowkami obramieniem.
We wnętrzu nawę od prezbiterium oddzielono pozbawioną profilowania arkadą z bardzo lekko zarysowanym ostrołukiem. Obie części początkowo kryte były stropami lub nawet otwartą więźbą dachową. W trakcie gotyckiej przebudowy nawa przykryta została sklepieniem krzyżowym, podzielonym na dwa prostokątne przęsła. Jego żebra osadzono na profilowanych konsolach, zawieszonych mniej więcej na wysokości okiennych parapetów. Żebra sklepienia prezbiterium otrzymały podobną formę jak w nawie, ale osadzone zostały nietypowo na odsadzce muru. Spięto je zwornikami, z których wschodni ozdobiony został reliefem baranka z proporcem. Wnętrze prezbiterium w XV wieku pokryte zostało malowidłami ściennymi. Dostępna dwuramiennym portalem zakrystia, przykryta została niskim sklepieniem krzyżowym.
Stan obecny
Obecna bryła kościoła jest częściowo zmieniona w stosunku do średniowiecznego pierwowzoru, za sprawą dostawienia nowożytnej zachodniej wieży i wschodniej dobudówki – nowej zakrystii. Oprócz murów obwodowych nawy (bez ściany zachodniej) i prezbiterium, przetrwały w ich wnętrzu sklepienia. W ścianie południowej nawy widoczne są dwa pierwotne późnoromańskie okna, obecnie zamurowane. Zachowały się również gotyckie okna z maswerkami w nawie i prezbiterium, pojedyncze okno maswerkowe w starej zakrystii, zamurowany XIV/XV-wieczny portal wejściowy oraz późnogotycki portal w prezbiterium. Ponadto we wnętrzu przetrwały pozostałości późnogotyckich malowideł i krzyże konsekracyjne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Umělecké památky Moravy a Slezska J/N, red. B.Samek, t. II, Praha 1999.