Historia
Pierwsza wzmianka o osadzie Ledeč jest bardzo wczesna, gdyż pochodzi z 1186 roku. Dotyczy ona nadania wsi przez księżną Elżbietę zakonowi joannitów. W 1199 roku nadanie to potwierdził król Przemysł Ottokar I. Od początku XIII wieku w źródłach zaczął pojawiać się szereg osobistości z przydomkiem z Ledeča. Pierwszym z nich był zmarły w 1220 roku Zygmunt z Ledeča, następnie w 1257 roku Vavřinec, w 1262 roku Slavek, w 1280 roku Bohuslav, a w 1309 roku Lipold. Wzajemne pokrewieństwo i powiązania tych osób nie są znane, nie wiadomo również kto z nich wzniósł, zapewne w pierwszej połowie XIII wieku, położony na północ od wsi zamek.
Nie później niż w trzecim kwartale XIV wieku Ledeč nad Sázavou została własnością panów z Říčan. W 1453 roku w źródłach pojawiają się Jindřich i Jan Ledečtí z Říčan, a z 1460 roku pochodzi chyba pierwsza bezsporna wzmianka źródłowa o zamku. W roku tym Jan z Říčan i z Ledča przekazał mieszczanom myto pobierane na moście, prowadzącym przez rzekę Sazawę i łączącym miasto z zamkiem. Janowi zamek zawdzięczał również wielką rozbudowę w latach 60-tych lub 70-tych XV wieku, która podniosła standardy obronne i mieszkaniowe warowni do ówczesnych wymagań.
Na początku XVI wieku majątek przejął syn Jana, Burjan. Pod koniec 1509 roku doszło do nieszczęścia, gdy jego żona i dwaj synowie zginęli w trakcie zawalenia starego pałacu z XIII wieku. Sam Burjan wraz z dwoma córkami cudem przeżyli, wydobyci z gruzowiska zawalonego budynku. W konsekwencji doprowadziło to do kolejnych prac budowlanych i powiększenia zabudowy mieszkalnej między innymi o nowe gotycko – renesansowe skrzydło.
W 1569 roku poprzez związki małżeńskie zamek zyskali Trčkové z Lípy. W okresie wojny trzydziestoletniej majątek Erdmana Trčki z Lipy został w 1635 roku skonfiskowany. Przez Ledeč często przechodziły wówczas wojska szwedzkie, jednak zamek w odróżnieniu od wielu innych warowni w tym okresie, szczęśliwie unikał szkód, a nawet został rozbudowany o dwa nowożytne bastiony armatnie. W 1677 roku, po parokrotnych zmianach właścicieli zamek nabył hrabia Michael Osvald Thun, z którego inicjatywy przeprowadzono dalsze barokowe przekształcenia. Po śmierci hrabiego zamek dzierżyli jego potomkowie, aż w 1750 roku kupiła go cesarzowa Maria Teresa, która podarowała go założonemu przez siebie instytutowi biednej szlachty. W 1879 roku zamek zniszczył pożar, który został zgaszony dopiero po trzech dniach. Przyczyniło się to do kolejnych nowożytnych przekształceń budowlanych. W 1945 roku zamek uległ nacjonalizacji i przeszedł na własność państwa.
Architektura
Zamek został wzniesiony na wysokiej nadrzecznej skarpie opadającej stromo na południu do Sazawy, a na północy w dół do potoku Pivovarskiego. Jako że strona zachodnia również była nieprzystępna, jedyna droga mogła prowadzić z kierunku wschodniego i tamtą stroną zabezpieczono przekopaniem szerokiej fosy, ponad którą przerzucono drewniany most. Najstarszy rdzeń zamku składał się obwodu murów o z grubsza owalnym kształcie, zamykających niewielki dziedziniec. W ciągu muru po zachodniej stronie usytuowano smukłą, cylindryczną wieżę o wysokości około 32 metrów (o funkcji bergfriedu), która prawdopodobnie zabezpieczała ciągnącą się wzdłuż południowej kurtyny drogę dojazdową, umieszczoną w obszarze międzymurza i zakończoną przed fosą budynkiem bramnym. Główny, najstarszy budynek mieszkalny usytuowano po wschodniej stronie obwodu, naprzeciwko bramy na dziedziniec i wieży. Jako, iż przez to został wysunięty najdalej w kierunku fosy i potencjalnego zagrożenia, jego ściany otrzymały bardzo dużą grubość dochodzącą do 3,5 metra. W przyziemiu budynek posiadał trzy pomieszczenia.
W latach 60-tych lub 70-tych XV wieku doszło do znaczącej rozbudowy zamku, zwłaszcza do powiększenia jego przestrzeni mieszkalnej. Od strony północnej do starego pałacu dobudowano nowe skrzydło, wystające w większości poza obwód obronny. Zabezpieczono je od północy nowym, zewnętrznym, niższym murem. Kolejny budynek wzniesiono po stronie południowej, tuż nad nadrzeczną skarpą. Południowa kurtyna głównego muru obronnego została zburzona, co połączyło południowe międzymurze z centralnym dziedzińcem. W ten niespotykany sposób całkowicie zmieniono drogę dojazdową do zamku. Stary budynek bramny przestał funkcjonować, a wjazd na dziedziniec poprowadzono wzdłuż nowego zewnętrznego obwodu po stronie zachodniej i północnej, dodatkowo zabezpieczonego trzema poprzecznymi ścianami z portalami bramnymi i czworoboczną wieżą bramną po stronie północno – wschodniej. Północna kurtyna nowego muru otrzymała dwie półokrągłe baszty wysunięte przed lico muru i otwarte od strony wewnętrznej.
W pierwszej połowie XVI wieku z powodu zawalenia starego XIII-wiecznego budynku mieszkalnego, przystąpiono do nowych prac budowlanych. Wzniesiono wówczas gotycko – renesansowy tzw. Mały Pałac, który wbrew nazwie był dużym, przeszło 40-metrowej długości budynkiem, wzniesionym po stronie północnej rdzenia zamku, między innymi na miejscu skrzydła północnego z XV wieku. W jego elewacji południowej usytuowano czworoboczną wieżyczkę mieszczącą klatkę schodową. Drugi podłużny budynek wzniesiono przy zewnętrznej stronie południowo – zachodniej kurtyny muru. Jako iż znajdował się on tuż nad nadrzeczną skarpą, jego elewację zewnętrzną zaopatrzono w liczne wykusze. Trzeci, najmniejszy budynek wzniesiono w zachodnim łuku dawnego, XIII-wiecznego muru, tuż przy cylindrycznej wieży.
W kolejnym etapie rozbudowy, przypadającej już na drugą połowę XVI wieku, odbudowano, a w zasadzie wzniesiono nowy budynek na miejscu zawalonego starego pałacu, a krótkie skrzydło południowe zostało przedłużone od zachodu i od wschodu, wchodząc na półokrągły bastion z XV wieku. Do czworobocznej wieży schodowej północnego skrzydła dodano arkadową loggie, powstało także nowe krótkie skrzydło po zachodniej stronie zamku.
Stan obecny
Zamek zachował się do dnia dzisiejszego w formie jaką nadały mu wielokrotne przebudowy prowadzone w okresie renesansu, baroku i w XIX stuleciu. Zatarły one znacząco nie tylko pierwotny wygląd zamku, ale i jego elementy późnogotyckie, choć ponad dachami późniejszej zabudowy wciąż przebija się smukła wieża dawnego bergfriedu z XIII wieku. Dla turystów otwarty jest od maja do końca września w każdy dzień poza poniedziałkami oraz w kwietniu i październiku w soboty i niedziele.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.
Strona internetowa hrad-ledec.cz, Historie hradu.
Strona internetowa hrady.dejiny.cz, Ledeč nad Sázavou.