Ledeč nad Sázavou – kościół św Piotra i Pawła

Historia

   Najstarszy zachowany dokument wspominający osadę Ledeč pochodzi z 1186 roku, jednak obecny kościół wzniesiono dopiero pod koniec XIII wieku. Dokładna data budowy nie jest znana, gdyż odnotowano go w źródłach pisanych dopiero w 1350 roku, na liście obiektów kościelnych arcybiskupstwa praskiego. Wkrótce po wybudowaniu prezbiterium dostawiono do niego kaplicę Panny Marii (późniejszą zakrystię), a kolejne poważne prace budowlane prowadzono pod koniec XIV wieku, kiedy to przebudowana (lub wzniesiona) została nawa.
   W 1509 roku konieczne było przeprowadzeni gruntownej renowacji z powodu zniszczeń zadanych przez pożar. W trakcie tych prac korpus wzmocniono zarówno od wewnątrz jak i na zewnątrz przyporami, a w środku założono późnogotyckie sklepienie sieciowe. W 1532 roku założono więźbę dachową na wieży (ukończonej trzy lata później), natomiast prace nad sklepieniem zakończono w 1554 roku. Pod koniec XVI wieku wniesiono wieloboczną kaplicę przy prezbiterium, zbudowaną jeszcze w stylistyce późnogotyckiej.
   Kolejne naprawy i przekształcenia musiano przeprowadzać po pożarach z lat 1643, 1720 i 1806 oraz po wielkiej powodzi z 1713 roku. W 1671 roku w kościele została pochowana żona Matěja Chmelovca, burmistrza miasta. W 1680 roku naprawiono gontowy dach kościoła, a sześć lat później trzeba było spinać kotwami popękane sklepienia. W pierwszej połowie XIX wieku po południowej stronie korpusu wzniesiono klatkę schodową. W latach 1930-1931 miała miejsce gruntowna renowacja kościoła, w 1968-1970 przekształcono wnętrza, a ostatnie prace naprawcze przeprowadzono w okresie 1991-1994.

Architektura

   Kościół został wzniesiony z łamanego kamienia, wzmacnianego  w narożach większymi kwadrami, jako budowla orientowana jednonawowa z nieco węższym prezbiterium o zamknięciu trójbocznym po stronie wschodniej. Od strony północnej dostawiono do niego prostokątną w planie, dwuprzęsłową kaplicę (później przekształconą na zakrystię), a od południa późnogotycką, trójbocznie zamkniętą kaplicę. W pierwszej połowie XVI wieku od południa do nawy dobudowano czworoboczną, sześciopiętrową wieżę o wysokości 64 metrów.
   Wewnątrz nawa o wielkości 19,7 x 9,3 metra początkowo przykryta była jedynie drewnianym stropem, dlatego jej zewnętrzne elewacje pierwotnie nie były rozczłonkowane przyporami. Przypory przy nawie, zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne, założono dopiero po 1509 roku, co pozwoliło wnętrze zwieńczyć późnogotyckim sklepieniem sieciowym (choć zapewne z powodu zbyt dużej szerokości nawy oraz ciężaru i tak sprawiało ono później problemy). Żebra w nawie wykonano z wypalanej gliny, a następnie w nie do końca jasny sposób przymocowywano do pól sklepiennych.
   Prezbiterium o wielkości wnętrza 11,7 x 7,3 metra, opięte od zewnątrz wysokimi, uskokowymi przyporami, oddzielone obustronnie sfazowaną arkadą tęczy od nawy, zamknięto nad dwoma wąskimi, prostokątnymi przęsłami sklepieniem krzyżowym, a nad wschodnim zamknięciem sklepieniem sześciodzielnym. Ich żebra spięto profilowanymi zwornikami i opuszczono na wsporniki w kształcie wielościennych piramid oraz stożków, przy czym dwa przeciwległe pod konsolami zaopatrzone zostały w rzeźbione ludzkie głowy. Wnętrze prezbiterium oświetlały wysokie, ostrołuczne okna, z których trzy wypełniono trójdzielnymi maswerkami a jedno dwudzielnym.
   Kaplica południowa, szeroka na 2,8 metra, długa na 4,4 metra, otwarta została na prezbiterium łukiem segmentowym. Przykryto ją w jednym przęśle krzyżowo, a w zamknięciu zwieńczono sklepieniem dziewięciopolowym. Północna kaplica Panny Marii (zakrystia) pierwotnie otwierała się na prezbiterium dwoma arkadami opartymi na czworobocznym filarze. Jej dwa przęsła mierzące 7 x 4,3 metra przykryto sklepieniem krzyżowym z żebrami spiętymi gładkimi zwornikami i podtrzymywanymi przez wsporniki piramidalne oraz zdobionymi trójliśćmi.

Stan obecny

   Kościół św. Piotra i Pawła choć nie uniknął nowożytnych przekształceń i trapiony był problemami statycznymi, zachował do dnia dzisiejszego pierwotny, gotycki układ, bryłę i wiele ze średniowiecznych detali architektonicznych. Od strony zewnętrznej największą zmianą jest dobudowany od południa do korpusu aneks z klatką schodową, który przysłonił jedno z okien. Wewnątrz oryginalny wystrój zaburzają przede wszystkim empory wstawione w korpus nawowy.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Soukup J., Valchár J., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu Ledečském. Edice nedokončeného rukopisu. Soupis 54 (Ledeč), Praha 2010.

Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.