Historia
Zamek Lanšperk powstał około połowy XIII wieku w okresie panowania króla Przemysła Ottokara II w związku z kolonizacją obszaru na granicy czesko-morawskiej. Za królewskim pozwoleniem wznieść go mógł Vilém z Drnholca lub któryś z jego synów: Heřman lub Oldřich. Pierwsza wzmianka o zamku pojawiła się w 1285 roku, kiedy Wacław II przekazał ziemie we wschodnich Czechach mężowi swojej matki, Závišovi z Falkenštejna. Nie cieszył się on jednak Lanšperkiem zbyt długo, gdyż po pięciu latach zamek wrócił do domeny królewskiej, a następnie został przekazany w dwóch etapach w 1292 i 1304 roku klasztorowi w Zbraslaviu. Oprócz zamku lanšperkski majątek zawierał jeszcze jedno miasto, trzy mniejsze osady i 43 wioski.
W burzliwych czasach po zabójstwie króla Wacława III w 1306 roku okolice Lanšperka były celem częstych najazdów i rabunków. W 1316 roku zamek na krótko przejął Hajman z Dubé, w latach 1319–1325 król Jan Luksemburczyk, a w latach 1338–1341 jego syn Karol, margrabia morawski, późniejszy król Karol IV. W 1358 roku klasztor w Zbraslaviu oddał Lanšperk biskupstwu litomyślskiemu w zamian za majątki w pobliżu Pragi. Zamek stał się wówczas siedzibą biskupich hejtmanów, z których pierwszym udokumentowanym był Smil z Brandýsa w latach 1360-1363.
W początkowym okresie wojen husyckich Lanšperk był w posiadaniu (na zasadzie zastawu) Václava z Dubé, wiernego sojusznika katolików i króla Zygmunta. Z tego powodu w 1425 roku został zaatakowany i zdobyty przez Sierotki, odłam radykalnego skrzydła husytów. Zarządzanie zamkiem powierzyli oni Janowi Městeckému z Opočna, który jak to często wówczas bywało zmienił wkrótce strony konfliktu, co spowodowało kolejny atak husytów i zdobycie zamku w 1429 roku. Przez krótki czas dzierżył go nowy zdobywca, Jakub Kroměšín z Březovic, a następnie Jan Šárovec, który rządził zamkiem do końca lat czterdziestych XV wieku. W 1451 roku Lanšperk przejął Zdeněk Kostka z Postupic, który w odróżnieniu od poprzedników mieszkał na zamku i poświęcał mu więcej uwagi. Przeprowadził gruntowne naprawy po minionych oblężeniach, widoczne dzięki użyciu piaskowcowych bloków, zamiast wcześniejszego łamanego kamienia. Wzmocnił także obronę podzamcza na którym wzniesiono wieżę, czy też basteję.
Na początku XVI wieku Lanšperk przeszedł na własność rodu panów z Pernštejna, którzy dzierżyli go aż do 1588 roku. W okresie tym zamek nie służył już celom mieszkalnym, a jedynie doraźnemu zarządzaniu majątkiem i okresowym wizytom właścicieli. W 1588 został opisany w umowie sprzedaży jako obiekt z wieloma pokojami, które można naprawić przy niewielkich kosztach. Jednak nowy właściciel, Adam Hrzán, nie inwestował w Lanšperk, który w pierwszej połowie XVII wieku całkowicie opustoszał.
Architektura
Pod budowę zamku wybrano wysoki cypel wzgórza ze stromymi skarpami nad lewym brzegiem rzeki Tiché Orlice, a jedyne łagodniejsze podejście do rdzenia warowni od strony północno – wschodniej odcięto podwójną, szeroką suchą fosą, poprzedzoną masywnym ziemnym wałem. Szczególnie wysokie zbocze, dochodzące do 120 metrów wysokości chroniło zamek zwłaszcza od strony zachodniej i częściowo od południowej. Kraniec wzgórza narzucił zamkowi jego nieregularny kształt, zbliżony nieco w planie do trójkąta.
Bramę prowadzącą na wewnętrzny dziedziniec usytuowano po stronie północno zachodniej, skąd wąską szyją prowadziła na północ w kierunku przekopu i zwodzonego mostu oraz zewnętrznego muru wzniesionego między dwoma fosami. Następnie międzymurzem droga szła do drugiej bramy, umieszczonej w tylnej części głównego obwodu murów. Zabudowa wewnętrzna zamku była dość skromna i składała się z dwóch niewielkich budynków przystawionych do kurtyny wschodniej i zachodniej oraz trzeciego, prawdopodobnie gospodarczego przy ścianie południowej. Budynek zachodni prawdopodobnie miał dwa pomieszczenia w przyziemiu, natomiast wschodni posiadał trzy komory oraz był podpiwniczony. Pomiędzy budynkami, mniej więcej pośrodku dziedzińca usytuowano studnię.
Zamek był niedużym bezwieżowym założeniem o niespecjalnie silnych walorach obronnych. Po jego północnej stronie rozwinęło się gospodarcze podzamcze, wzmocnione w drugiej połowie XV wieku przez wieżę lub basteję działową.
Stan obecny
Do czasów współczesnych w dość dobrym stanie przetrwała kurtyna wschodnia i fragmenty muru obronnego od strony północnej. Od lat 90-tych do 2005 roku udało się przeprowadzić na nich prace ratunkowe i zabezpieczające. Wstęp na teren ruiny jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.