Historia
Zamek Kyšperk, zwany pierwotnie Geiersberg (Sępia Góra), wzniesiony został na początku XIV wieku. Zbudowano go z inicjatywy króla Jana Luksemburczyka, jako jedno z ogniw łańcucha warowni (takich jak Hasištejn, Krupka, Střekov) na granicy z Miśnią. Pierwszym posiadaczem zamku był cudzoziemiec, potomek starej turyngskiej rodziny, Oto z Bergova. Przybył on na Czechy w 1310 roku z oddziałami miśnieńskimi, wspomagającymi w walce o koronę Henryka Karynckiego. W 1316 roku pojawił się w Czechach po raz drugi i wkrótce zyskał lub ufundował zamek, jako iż w 1319 roku pisał się już „dominus zum Gyrsbergh“. W latach trzydziestych XIV wieku Oto z Bergova sprzedał Kyšperk biskupowi praskiemu Janowi z Dražic, który chciał przemianować go na Bischofsberg (Biskupia Góra), lecz nazwa ta nigdy się nie przyjęła.
W okresie gdy Kyšperk dzierżyli biskupi prascy, zamkiem bezpośrednio zarządzali burgrabiowie. Za następcy Jana z Dražic, Arnošta z Pardubic, pierwszym znanym był Bořita z Ervěnic, wspomniany w 1345 roku, a po nim rok później Kuník z Hostyně. Pod koniec XIV wieku, w okresie rządów biskupa Jana z Jenštejna, zamek został rozbudowany o nową dużą wieżę mieszkalną i kaplicę. Pisemne źródła podają, że całkowity koszt związany z tymi pracami wyniósł znaczącą sumę 1500 kop groszy praskich. Chociaż Jan wolał mieszkać na swych zamkach w Roudnicach i Helfenburgu, podczas sporu z królem Wacławem IV prawdopodobnie ukrywał się w Kyšperku.
Na początku lat dwudziestych XV wieku zamek był już własnością szlachecką, na skutek zaległości finansowych biskupów praskich wobec burgrabiego Rydkéřa z Polenska. Dzierżył on Kyšperk drogą zastawu od 1418 roku przez większość okresu wojen husyckich. W 1428 roku zamek bezskutecznie próbowała zdobyć armia husycka, lecz Rydkéř zdołał go obronić dzięki posiłkom przybyłym z Drezna. Kolejny nieudany atak husytów miał miejsce w 1430 roku, lecz już trzy lata później Kyšperk zdobył Jakoubek z Vřesovic, husycki hejtman, polityk i dyplomata, który znacznie się wzbogacił w okresie wojen z pierwszej połowy XV wieku. Co ciekawe Jakoubek po paru latach zdołał uregulować prawną sytuację zamku z Rydkéřem, tak iż ten nie rościł sobie do niego pretensji.
Od 1440 roku właścicielem zamku stał się syn Jakoubka, Jan z Vřesovic od którego pochodzili kolejni przedstawiciele rodu kyšperskich Vřesoviców. W 1520 roku Albrecht z Kyšperka sprzedał zamek Janowi Glacovi ze Starého Dvora, lecz już sześć lat później warownia spłonęła w wyniku nieumyślnego zaprószenia ognia, spowodowanego wystrzeleniem z rusznicy przez brata Jana Glaca, Zygmunta. Ówczesny właściciel nie podjął się remontu zamku, który opuścił dla wygodniejszej rezydencji w Soběchlebech.
Architektura
Wpływ na kształt zamku miało wzniesienie na którym został usytuowany, nadające mu podłużną i wąską formę o długości około 90 metrów i szerokości dochodzącej do jedynie 20 metrów. Obronę zapewniał obwód murów obronnych o grubości 1,8 metra oraz fosa wykuta w skale po stronie północnej, która odcinała całe założenie od stoków pnących się ku szczytowej partii wzgórza. Zamek leżał bowiem na cyplu uformowanym mniej więcej w połowie wysokości masywu, co zabezpieczało go wysokimi i stromymi spadkami terenu z trzech stron, ale narażało na ostrzał, zwłaszcza w okresie rozwoju broni palnej, z wyżej położonego obszaru na północy.
W najwyższym punkcie terenu, zaraz za rowem suchej fosy, wzniesiony został budynek mieszkalny o charakterze wieżowym, z dostawionym od południa mniejszym budynkiem, być może kaplicą z drugiej połowie XIV wieku. Północna wieża mieszkalna posiadała sklepioną kolebkowo piwnicę, czy też suterenę. W kierunku zachodnim wychodził z niej mur w którym przepruto pierwszą, zewnętrzną bramę, poprzedzoną zwodzonym mostem przerzuconym ponad fosą. Dalej droga wiodła wzdłuż prawie całej kurtyny zachodniej, aż dochodziła do czworobocznej wieży bramnej ze sklepionym przejazdem w przyziemiu. Wieża ta była w całości wysunięta przed lico sąsiednich murów. Po jej przekroczeniu osiągało się główny dziedziniec zamku. Oprócz północnej wieży mieszkalnej zabudowa dziedzińca składała się z budynku na południowym krańcu zamku.
Po wschodniej stronie majdanu przed obwód murów wystawała duża czworoboczna wieża, dobudowana do kurtyny na zboczu wzgórza w drugiej połowie XIV wieku. Posiadała ona wymiary 10 x 15 metrów i co najmniej trzy piętra ponad przyziemiem, wszystkie zwieńczone drewnianymi, płaskimi stropami. Po jej północnej stronie przylegał mniejszy dziedziniec z podłużnym, trójprzestrzennym i jednotraktowym budynkiem, prawdopodobnie pełniący funkcje stajni.
Około 50 metrów na północ od zamku, za przekopem, na szczycie wąskiego skalistego grzbietu, w drugiej połowie XV wieku wzniesiono cylindryczną wieżę strażniczą. Prawdopodobnie jej budowa miała związek z licznymi oblężeniami zamku w okresie wojen husyckich. Zabezpieczała wyżej położony teren, z którego przeciwnik mógłby prowadzić ostrzał zamku.
Stan obecny
Zamek przetrwał w postaci daleko posuniętej, lecz klimatycznej ruiny, usytuowanej na gęsto porośniętym lasem wzgórzu. Do ruin zamku łatwo dostać się niebieskim znakiem turystycznym z przystanku kolejowego z miejscowości Unčín.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Úlovec J., Hrady, zámky a tvrze na Ústecku, Ústí nad Labem 2002.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.