Historia
Zamek Kynžvart, zwany pierwotnie Kunigeswart lub Königswart, został prawdopodobnie zbudowany około połowy XIII wieku z inicjatywy króla Wacława I. Jak wskazywałaby jego nazwa, strzegł on ówczesnej granicy i drogi z Norymbergi do Czech, na odcinku między Pilznem a Chebem. W pobliżu pobierano opłaty za przejazd i cło, które było jednym z ważnych królewskich dochodów. Najwcześniejsza pisemna wzmianka o zamku odnotowana została w 1287 roku, kiedy to był w posiadaniu niejakiego Tuto z rodu Hartenberków. Kolejna informacja z 1317 roku wspominała braci Englharta i Alberta z Kynžvartu, którzy należeli do zwolenników cesarza Ludwika IV Bawarskiego, w opozycji do dynastii Luksemburgów. Z tej przyczyny oraz z powodu skarg mieszczan chebskich na rabunki braci, w 1347 roku wojsko królewskie zdobyło i zniszczyło Kynžvart. Bracia uciekli do Bawarii, ale powrócili po 1349 roku, choć nie udało im się naprawić zamku. Uznali królewski zakaz odbudowy i przyjęli od Karola IV w lenno inne ziemie.
W 1395 roku dobra ziemskie z ruiną zamku przejął Hyncík (Hynek) Pluh z Rabštejna, dworzanin i ulubieniec Wacława IV, od 1383 roku członek rady królewskiej, a od 1384 roku królewski hejtman Chebu. Dokonał on wymiany z Zikmundem Hulerem za Orlík i trzy lata później uzyskał on królewską zgodę na odbudowę zamku z zastrzeżeniem goszczenia w nim władcy. Już w 1400 roku nową warownię sprzedał landgrafowi Johannowi I z Leuchtenberka, a ten wkrótce (w 1414 roku) przekazał ją Jindřichovi I z Plavna. Jego następca Jindřich II z Plavna brał aktywny udział w ówczesnej polityce. W wyniku antykrólewskich wystąpień został schwytany i uwięziony w praskim ratuszu. Uwolnili go dopiero husyci w 1419 roku, w zamian za obietnicę przyłączenia, której Jindřich nigdy nie dotrzymał, jako iż był gorącym zwolennikiem króla Zygmunta Luksemburczyka. Z tego powodu w 1430 roku jego ziemie zostały splądrowane przez przeciwników, a sam Jindřich ocalał szukając schronienia na Kynžvarcie. Jeszcze za swego życia przekazał on zamek swemu synowi, Jindřichovi III z Plavna, o którym źródła zanotowały wzmiankę w 1471 roku.
Pod koniec XV wieku zamek na krótko przejęła rodzina Šlików, a na początku XVI wieku w nieznanych okolicznościach Kynžvart posiadali Gutštejnowie. Na łonie ich rodziny doszło do wewnętrznych sporów, które wykorzystał król Władysław II Jagiellończyk, przejmując zamek na własność Korony. Przed rokiem 1516 Kynžvart został oddany w zastaw braciom Hynčíkowi i Hanušowi Pluhom z Rabštejna, lecz w drugiej połowie XVI stulecia dzierżyli go już panowie ze Švamberka. W ich czasach doszło do remontu, czy też przebudowy zamku. W 1623 roku stał się on własnością rodziny Metternichów. Pod koniec wojny trzydziestoletniej, w 1647 roku, został oblężony i zdobyty zarówno przez Szwedów, jak i przez wojska cesarskie. W wyniku tych walk został spustoszony i popadł w ruinę.
Architektura
Zamek Kynžvart wzniesiono na uformowanym w cypel zboczu góry zwanej Glatzberg, na znacznej wysokości, przekraczającej nieco ponad 800 metrów nad poziomem morza. Stoki cypla z trzech stron opadały stromo w dolinę, przy czym od wschodu i zachodu u podstawy wzniesienia przepływały dwa strumienie, a na południu zbocza obniżały się do przełęczy oddzielającej zamkowe wzniesienie od kolejnego, dalej wysuniętego wzgórza masywu. Najłagodniejsze podejście znajdowało się na północy, gdzie cypel łączył się wąską szyją ze stokami pnącymi się dalej, ku położonej około sto metrów wyżej szczytowej partii góry Glatzberg.
Wygląd starszego, królewskiego zamku z XIII wieku nie jest znany. Prawdopodobnie było to założenie jednodzielne i bezwieżowe, posiadające tylko obwód kamiennych murów obronnych. Zamek z końca XIV wieku miał nieregularny rdzeń, dostosowany do formy terenu cypla, założony w najwyższym miejscu i otoczony ziemnym wałem oraz suchą fosą na planie zbliżonym do owalu. Po północnej stronie ulokowano owalne, ale nieco bardziej wydłużone i węższe podzamcze o wymiarach 75 x 30 metrów, także otoczone fosą i wałem.
Wjazd na teren podzamcza usytuowano po stronie północnej i poprzedzono przedbramiem, być może o formie zalążka barbakanu. Wzmacniała go czworoboczna wieża, flankująca drewniany most przerzucony ponad przekopem. Dalsza droga prowadziła przez zachodnią część przedbramia, mijając prostokątny budynek i wchodząc na główny dziedziniec podzamcza. Przy jego zachodniej kurtynie murów znajdowała się podłużna zabudowa gospodarcza. By dostać się na teren zamku górnego trzeba było pokonać kolejne dwa zwodzone mosty ponad dwoma fosami.
Zamek górny oprócz ziemnych wałów i rowów chroniony był dwoma pierścieniami murów. W północno – wschodniej części usytuowano w narożniku trójboczny występ muru przez który poprowadzono wjazd. Na wąskim międzymurzu droga skręcała w prawo i poprzez narożną, usytuowaną pod skosem wieżę bramną osiągała główny dziedziniec. Wieża ta była otwarta od strony wewnętrznej. Narożnik północno – zachodni zajmowała wysoka półokrągła wieża (lecz o prostokątnym w planie wnętrzu), umieszczona na obszarze międzymurza. Górowała ona nad terenami na zachód od zamku, którymi musieli poruszać się wszyscy przybysze. Ewidentnie powiązana była z galerią obronną poprowadzoną w koronie muru, z którą miała taką samą lub zbliżoną wysokość. Południową, najbezpieczniejszą część zamku górnego zajmował trójpiętrowy budynek mieszkalny o wieżowym charakterze, prawdopodobnie przewyższający wieżę półokrągłą. Wnętrze budynku było dwutraktowe, przy czym węższy trakt południowy w przyziemiu podzielony był na dwa pomieszczenia.
Stan obecny
Zamek przetrwał do czasów współczesnych w formie dość słabo zachowanej ruiny. Najlepiej widoczną częścią zamku górnego jest półokrągła wieża narożna, odnaleźć także można relikty budynku mieszkalnego. Na dawnym podzamczu znajdują się fragmenty wschodniej i zachodniej kurtyny oraz dolna część czworobocznej wieży na terenie przedbramia. Ślady innych budynków są jedynie niewielkimi reliktami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.
Záruba F., Hrady Václava IV. Od nedobytného útočiště k pohodlné rezidenci, Praha 2014.