Historia
Kościół Panny Marii (Matki Bożej) Na Námeti zbudowany został w pierwszej połowie XIV wieku lub w trzeciej ćwierci tegoż stulecia, początkowo jako świątynia cmentarna. W 1470 roku w wieżę uderzył piorun, który wywołał pożar całej budowli. Odbudowę podjęto dość szybko, około 1490 roku ukończono remont wieży, a w latach 1509 – 1512 na nowych filarach oparto sklepienia korpusu nawowego. W XVII wieku rozpoczęły się problemy ze stabilnością podłoża w pobliżu kościoła. W 1622 roku na przykościelnym cmentarzu zapadło się parę grobów, kolejne obsunięcia miały miejsce w 1741 roku, a w 1901 roku zawaleniu uległ nawet położony obok świątyni dom. Kościół niszczyły także kolejne pożary: w 1751, 1770, oraz w 1823 roku. Wymusiło to gruntowną, neogotycką renowację w latach 1886 – 1887. Kolejne naprawy miały miejsce w okresie 1954 – 1958.
Architektura
Kościół zbudowany został na wschód od rynku starego miasta, początkowo poza miejskimi murami obronnymi, na terenie przekształconym około połowy XIV wieku w tzw. Dolne Miasto, dopiero wówczas objęte obwarowaniami. Pierwotnie kościół otoczony był cmentarzem, którego wschodnią część zamykały mury obronne Dolnego Miasta. Południowa strona kościoła praktycznie sąsiadowała z ulicą miejską, przy czym z powodu braku idealnego zorientowania bryły świątyni (odchylenie prezbiterium ku północy) do ulicy zwrócona była kościelna wieża zachodnia.
Kościół powstał jako budowla trójnawowa w formie halowej z prezbiterium o szerokości równej nawie głównej, zakończonym od wschodu trójbocznie. Przy jego północnej ścianie dostawiona została zakrystia, a od zachodu wzniesiono czworoboczną, trzypiętrową wieżę. Przemieszczanie się po niej umożliwiała cylindryczna klatka schodowa, umieszczona w wieżyczce usytuowanej pomiędzy wieżą a nawą południową. Całą budowlę opięto cokołem oraz przyporami, ujętymi podokiennym, sfazowanym gzymsem i uskokami w górnych częściach (odróżniały się jedynie niższe przypory zachodnie wieży oraz przypory przy zakrystii). Symetryczny układ przypór korpusu późnogotyckiego kościoła zakłócony został we wschodnich przęsłach, co wskazywałoby na istnienie w okresie przedhusyckim transeptu lub pseudotranseptu. Pomiędzy przyporami przebito okazałe ostrołuczne okna z trójdzielnymi maswerkami.
Wewnątrz prezbiterium i zakrystia otrzymały sklepienia krzyżowo – żebrowe. W zakrystii nadwieszone nad dwoma przęsłami zbliżonymi do kwadratów, a w prezbiterium nad dwoma przęsłami prostokątnymi. Wieloboczne wschodnie zamknięcie zwieńczone zostało sklepieniem sześciodzielnym. Żebra opuszczono na smukłe, obłe służki, zstępujące na płytkich, nieotynkowanych podkładkach ze ściętymi krawędziami, jedynie do poziomu gzymsu podokiennego. Ponadto żebra spięto zwornikami, spośród których wyjątkowo ozdobną formę z wyrzeźbioną Madonną uzyskał zwornik sklepienia sześciodzielnego, którego otoczono aniołami, płaskorzeźbionymi już na samych żebrach. Korpus nawowy przykryto późnogotyckim sklepieniem sieciowym z początku XVI wieku, choć oparto je na podobnym systemie podtrzymywania żeber jak w prezbiterium.
Stan obecny
Kościół zachował XIV-wieczne prezbiterium i zakrystię, XIV-wieczne mury obwodowe korpusu, oraz przebudowaną w późnym gotyku wieżę i sklepienia w korpusie. Część detali architektonicznych została wymieniona lub odnowiona w trakcie XIX-wiecznej renowacji. Między innymi z tego okresu pochodzi portal zachodni w wieży, południowo – zachodnia spiralna klatka schodowa w nawie bocznej wraz z całą emporą wypełniającą zachodnią część korpusu, nowożytny jest także aneks ze schodami po północnej stronie wieży. Z zabytkowym wnętrzem kłócą się współczesne, nisko zawieszone klosze lamp.
Spośród wyposażenia kościoła warto zwrócić uwagę na wczesnogotyckie armaria, późnogotycki ołtarz główny i dwa boczne ołtarze z pierwszej połowy XVI wieku, oraz ambonę autorstwa Wendela Roskopfa, najstarsze udokumentowane dzieło tego architekta, budowniczego i kamieniarza doby późnego średniowiecza.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.
Strona internetowa destinace.kutnahora.cz, Kostel Matky Boží Na Náměti.