Historia
Pierwsze drewniane zabudowania na terenie Hrádka sięgały końca XIII i początku XIV wieku, kiedy znajdowała się tu wieża mieszkalno – obronna. W latach 1410 – 1415 gródek ten został przebudowany przez kutnohorskiego wójta Václav z Donina na murowaną budowlę, rodzaj miejskiego, obronnego dworu. W trakcie wojen husyckich doznał on uszkodzeń, jednak w drugiej połowie XV wieku został odbudowany i zarazem przebudowany przez Jana Smíška z Vrchovišť, właściciela kopalń i handlarza rudą srebra. Hrádek otrzymał wówczas bogatszy wystrój, kosztem zmniejszenia obronności. Jego najbardziej rzucającym się w oczy nowym elementem były dwa późnogotyckie wykusze, malowane sufity i dekoracje kamienne.
W XVI i XVII wieku właściciele Hrádka zmieniali się dość często. Około 1620 roku przeprowadzono kolejną przebudowę w wyniku której dostawiono skrzydło przy dawnym murze obronnym. W 1686 roku założono w dworze seminarium jezuickie, a następnie szkołę, która funkcjonowała aż do zniesienia klasztoru jezuitów w 1773 roku. W 1910 roku Hrádek został zakupiony przez miasto w celu przeprowadzenia renowacji i założenia muzeum, lecz plan ten został pokrzyżowany dwoma wojnami światowymi. Po restauracji w latach 50-tych i 70-tych XX wieku, otwarto w nim muzeum.
Architektura
Pod budowę Hrádka wybrano miejsce w pobliżu Włoskiego Dworu na drodze prowadzącej wzdłuż nadrzecznych stoków z kościoła św. Jakuba do nowo wybudowanego kościoła św. Barbary, w pobliżu miejskiego muru obronnego, na którym jedną stroną (wschodnią) Hrádek się opierał. Dwór otrzymał w przybliżeniu kwadratowy kształt z wewnętrznym dziedzińcem który został zamknięty na północy i południu skrzydłami mieszkalnymi, wzniesionymi prostopadle do muru miejskiego i połączonymi od strony miasta (czyli od zachodu) wysokim murem obronnym. Główny nacisk obronny został położony na skrzydło południowe, zwrócone w stronę murów miejskich i placu kościoła św. Barbary. Zdominowała go wysoka wieża mieszkalna w narożniku południowo – zachodnim oraz druga, nieco mniejsza, kwadratowa wieża w narożniku południowo – wschodnim. Z tego powodu w skrzydle południowym umieszczono pierwotną bramę wjazdową, flankowaną przez obydwie wieże.
Przyziemie skrzydła południowego posiadało już od chwili powstania sklepione pomieszczenia. Bezpośrednio z przejazdu bramnego dostać się można było po lewej stronie do dużej komnaty zwieńczonej dwoma polami sklepienia krzyżowo – żebrowego i oświetlanej z dziedzińca przez dwa wąskie okna. Przylegała do niej nieco wyżej położona wielka sień w narożnej wieży mieszkalnej, zwieńczona podobnie jak jej piwnica sklepieniem kolebkowym i oświetlana pierwotnie również jedynie od strony dziedzińca. Pomieszczenia na pierwszym piętrze miały taki sam układ, posiadały jednak stropy płaskie, drewniane. W południowo – zachodnim narożu jedna z izb była wyłożona drewnianą okładziną w celu lepszej akumulacji ciepła. Datowanie dendrochronologiczne drewna wykazało na jej powstanie w roku 1468. Wieża południowo – zachodnia w późniejszym okresie otrzymała na piętrze piękne sklepienie krzyżowo – żebrowe, oparte na centralnie usytuowanym filarze. Przewyższała ona skrzydło południowe drugim piętrem i nadbudówką o konstrukcji szachulcowej. Prawdopodobnie podobne zwieńczenie posiadała pierwotnie także wieża przy murze obronnym (południowo – wschodnia).
Skrzydło północne zostało w przyziemiu podzielone przegrodami na cztery pomieszczenia z których pierwotnie wszystkie miały płaskie drewniane stropy. Oprócz małego okna po zachodniej stronie (na miejscu późniejszego wykusza), skrzydło północne oświetlane było jedynie od strony dziedzińca. Podobny podział jak parter miało pierwsze piętro z tym że pomieszczenia tam były sklepione. W odróżnieniu od przyziemia, piętra obu skrzydeł oświetlane były już oknami z obu stron. Komunikację zapewniał drewniany ganek spoczywający na kamiennych wspornikach przy elewacjach po stronie dziedzińca, na który wstępowało się po schodach w narożniku południowo – wschodnim. Oba skrzydła, zakończone przy węższych bokach wysokimi szczytami, pokrywały dachy dwuspadowe, wieże otrzymały dachy czterospadowe.
Przebudowa późnogotycka doprowadziła do przeniesienia bramy wjazdowej na stronę północną i przebicia przejazdu w przyziemiu tamtego skrzydła. Na dziedzińcu dobudowano wówczas aneks z klatką schodową i kuchnię, pomieszczenia w przyziemiu otrzymały nowe sklepienia, a komnaty na piętrze zaopatrzono w dwa wieloboczne wykusze, z których większy należał do kaplicy.
Stan obecny
Pomimo, iż Hrádek ciężko nazwać zamkiem, ma jednak wielkie znaczenie dla architektury świeckiej późnego średniowiecza, pozwala bowiem odtworzyć, choćby z grubsza, jak wyglądały inne dwory tym czasie, o którym słychać tak wiele ze źródeł historycznych. Należały one oprócz zamków do stałych i typowych elementów obszarów miejskich i wiejskich, jako siedziby nie tylko szlachty, ale i króla.
Obecnie w Hrádku mieści się muzeum, którego dwie trasy turystyczne. Pierwsza prezentuje zabytki z zakresu geologii, archeologii, rozwoju Kutnej Hory, historii dworu i życia szlachty. Druga ukazuje technologię wydobywania i przetwarzania rudy srebra w średniowieczu oraz bicia monet. Muzeum otwarte jest od kwietnia do listopada w każdy dzień za wyjątkiem poniedziałków.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.