Historia
Zamek po raz pierwszy został bezpośrednio wspomniany w źródłach pisanych w 1360 roku, choć pierwszym historycznie udokumentowanym właścicielem Kunštátu był w 1279 roku niejaki Kuno ze Zbraslavia i Kunštátu, syn Gerharda ze Zbraslavia. Prawdopodobnie to on zbudował zamek, gdyż w 1267 roku został komornikiem ołomunieckim i sprowadzał kolonistów z okolic Zbraslavia. Za zasługi na tym polu mógł dostać ziemię, na której na krótko przed 1279 rokiem wzniósł zamek, ośrodek władzy i miejsce zamieszkania, a także znajdującą się pod nim osadę, centrum gospodarcze nowego majątku. Po ukończeniu budowy, zgodnie z ówczesnymi zwyczajami, Kuno zaczął używać nazwiska odpowiadającego jego nowej siedzibie.
W pierwszej połowie XIV wieku Kunštát został rozbudowany przez Gerharda (Heralta) z Kunštátu, który był komornikiem brneńskim i znojmskim. Gałąź jego rodziny dzierżyła zamek do 1414 roku, kiedy to zmarł ostatni jej przedstawiciel, Erhart młodszy z Kunštátu. Majątek przejęła wówczas podiebradska gałąź rodu, a konkretnie Boček starszy z Podiebrad. Zmarł on już w 1417 roku, pozostawiając zamek dwóm synom: Bočkowi i Viktorínowi, którzy wspólnie zarządzali majątkiem. Gdy Viktorín zmarł w 1427 roku, opiekunem jego nieletniego syna został Heralt z Kunštátu i z Lestnic. Był on przeciwnikiem austriackiego księcia Albrechta II Habsburga, którego wojska w 1436 roku obległy i spustoszyły zamek. Sierota przeszła wówczas pod opiekę Jerzego z Kunštátu, który po 1448 roku stał się właścicielem zamku. Dokonał on rozbudowy warowni, dzierżonej jeszcze w momencie obioru na króla Czech w 1458 roku. Dopiero w 1464 roku Jerzy przekazał Kunštát swemu krewnemu Pročkovi z Kunštátu i z Opatovic, który kontynuował prace nad rozbudową zamku. Gotycką działalność budowlaną zakończył Hynek Boček z Polné na początku XVI wieku.
Ród panów z Kunštátu posiadał zamek do 1521 roku, kiedy to kupił go możnowładca Vilém z Pernštejna. Już jednak w 1529 roku właścicielem był Jan Černčický z Kácova. Za jego czasów przeprowadzono renesansową przebudowę, jednak gruntowną zmianę wyglądu średniowiecznej warowni przyniosła dopiero barokowa przebudowa Kašpara Fridricha, hrabiego Lamberka, w 1680 roku. Na początku XX wieku zamek został ponownie zmodyfikowany, tym razem w „romantycznym” stylu neogotyckim.
Architektura
Zamek został zbudowany na wzniesieniu, którego skarpy najlepiej zabezpieczały stronę zachodnią, zwróconą ku dolinie niewielkiego strumienia. Z pozostałych stron trzeba było przekopać suchą fosę, ponad którą od północy przerzucono drewniany, zapewne zwodzony most, prowadzący do czworobocznej wieży bramnej. Obwód murów posiadał podłużny, nieregularny kształt, zbliżony do trapezu o wymiarach 19,5-27,5 x 55 metrów.
Najstarszy, główny budynek mieszkalny przystawiono do kurtyny zachodniej, która jako najlepiej zabezpieczona przez warunki naturalne posiadała 2 metry grubości. Mury obronne z pozostałych stron miały już imponującą grubość aż 3 metrów. Kurtyna zachodnia musiała natomiast zostać wzmocniona (prawdopodobnie w XVI wieku) zewnętrznymi przyporami, by zabezpieczyć budowlę przed osuwaniem w dół stromych zboczy. Czworoboczną wieżę bramną o wymiarach 8 x 6,7 metrów usytuowano po stronie północnej. Nie stała ona w narożu, gdyż między nią a murem zachodnim była niewielka luka, wykorzystywana na schody prowadzące na piętro wieży i koronę murów. Od strony dziedzińca przyziemie wieży było otwarte. Wspomniany romański pałac był budowlą piętrową, początkowo nie podpiwniczoną. Jego trzy pomieszczenia parteru miały płaskie stropy, oświetlane były przez małe okna i dostępne portalami z dziedzińca. Na piętro, umieszczone około 4 metry nad dziedzińcem, wiódł portal prowadzący przez drewniany ganek i schody.
Rozbudowy z pierwszej połowy XIV wieku doprowadziły do otoczenia zamku zewnętrznym, niższym murem obronnym i powstania pierwszych obwarowań na podzamczu po stronie północnej. Szerokość parchamu wahała się od 10 do 6 metrów na wschodzie, około 8 metrów na południu, 3 do 4 metrów na zachodzie i tylko około 2 do 3 metrów na północy. Z czasem powstał także trzeci, początkowo zapewne drewniano – ziemny obwód obronny. Na terenie rdzenia zamku powiększeniu uległa zabudowa mieszkalna, która zajęła prawie całą długość zachodniej kurtyny. Pałac miał wówczas w przyziemiu co najmniej cztery pomieszczenia, pozakrzywiane z powodu załamań zachodniego muru. Założono nad nimi sklepienia kolebkowe o ostrołucznym przekroju, charakterystycznym dla regionu. Na piętrze, w środkowej części znajdowała się duża komnata z płaskim stropem. Funkcjonowała także przykryta kolebką piwnica, wydrążona w okresie gotyku w skalnym podłożu. W jednej z jej komór znajdowała się wykuta w skale studnia. Na przełomie XV i XVI wieku pałac uległ podwyższeniu o drugie piętro.
W XV wieku przeprowadzono prace zmieniające dość znacząco wygląd pierwotnego zamku, zapewne spowodowane jego zdobyciem w 1436 roku. Usunięciu uległa północna wieża bramna na zamku górnym, na miejscu której powstało jedno z trzech skrzydeł, które otoczyły wewnętrzny dziedziniec od północy, południa i zachodu. Nową bramę usytuowano we wschodniej kurtynie muru, gdzie prowadziła na teren międzymurza i dalej drogą na północ do nowej wieży bramnej w narożniku muru zewnętrznego. Nowa wieża bramna została usytuowana pod skosem w stosunku do muru i prawdopodobnie była poprzedzona niewielkim przedbramiem. Most który do niego prowadził był zwodzony, drewniany, ale osadzony na kamiennym filarze. Szerokość ówczesnej fosy na wschodzie wynosiła prawie 15 metrów, w południowo – wschodnim narożniku parchamu zwężała się do 11,5 metra, natomiast po stronie południowej, najbardziej zagrożonej, miała 20 metrów szerokości.
W drugiej połowie XV wieku, w czasach Jerzego z Podiebradów, wzmocniono północne podzamcze, którego bramę zaczęła flankować nowa czworoboczna, trapezowata wieża zwana Podiebradską (5,5 x 6,5 x 5,7 x 7,1 metrów), usytuowana w ciągu trzeciej linii obwarowań, a także narożny budynek po stronie północno – wschodniej. Pomiędzy podzamczem a zamkiem górnym wzniesiono wówczas mur tarczowy o długości 34 metrów i grubości 2,8 metra, posadowiony na starszym wale. Od wschodu dochodził on do trapezowatej wieży, której narożnik skierowany był w stronę drogi dojazdowej do zamku. Dół wieży był pełny (bez pomieszczeń), ale obronne piętro przewyższało mur tarczowy. Mury podzamcza miały 1,5 – 1,7 metrów grubości. Przed bramą znajdował się most zwodzony, a przed nim dodatkowe drewniano – ziemne fortyfikacje tworzące rodzaj przedbramia.
Stan obecny
Dziś całkowicie przebudowany zamek jest własnością państwową, udostępnioną dla turystów. Pierwotne, nawet późnoromańskie, ale głównie gotyckie elementy (okna, portale, sklepienia dolnych kondygnacji, czy fragmenty średniowiecznych polichromii), ujrzeć można jedynie wewnątrz, gdzie zostały wydobyte spod nowożytnych tynków w trakcie prac renowacyjnych w latach 90-tych XX wieku. Z zewnątrz elewacje całkowicie utraciły oryginalne cechy stylowe, choć na dawnym podzamczu widoczna jest dawna, obecnie przebudowana, czworoboczna wieża.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., K objevu pozdně románského paláce na zámku v Kunštátě a nástin vývoje hradu do začátku 16. století, „Pruzkumy památek II”, 1/1995.