Historia
W 1407 roku król Wacław IV kupił od spadkobierców Prokopa Olbramovica wieś Kunratice z zamiarem zbudowania na jej terenie zamku myśliwskiego Wenzelstein, który służyłby też jako ufortyfikowana rezydencja niedaleko Pragi, usytuowana w pobliżu ważnego szlaku handlowego wiodącego na południe Czech. Prace rozpoczęto w 1411 roku, około kilometr na północny – zachód od wsi. W odróżnieniu od większości innych zamków z tego okresu, zachowały się imiona osób, które brały udział w jego budowie. Została ona zlecona mistrzowi Kříž, znanemu również z prac przy ratuszu nowomiejskim w Pradze oraz mistrzowi Hertvínowi i pisarzowi Blažejovi. Prace nad wykopaniem fosy zlecono Řehořovi i jego bratu Maříkovi Otrole, na co otrzymali 150 kop groszy praskich, choć w wypadku nie dotrzymania terminów król mógł nałożyć na nich kary finansowe.
Budowa „Castro Novo prope Cunraticz” posuwała się szybko i już pod koniec 1412 roku Wacław IV mógł na zamku przebywać oraz wystawiać dokumenty („geben zu Newenhus bei Prag”). Jego częste pobyty w Kunraticach udokumentowane zostały w kolejnych latach. Król na tyle polubił Nový Hrad, iż przeniósł nawet do niego swą bibliotekę. Na zamku tym znalazł schronienie w burzliwym roku 1419, zmarł też w nim na udar jeszcze w tym samym roku. Później do Kunratic na krótko przeniosła się wdowa po Wacławie IV, królowa Zofia Bawarska. Od połowy 1420 roku na zamku znajdowała się już załoga króla Zygmunta Luksemburczyka, który także dwa razy odwiedził Kunratice i wziął część przechowywanego tam skarbu królewskiego. Ostatnia z tych wizyt miała miejsce na dzień przed klęską pod Vyšehradem, po której Zygmunt musiał szybko się wycofać. Na zamku kunratickim pozostał garnizon, który zachował wierność stronie katolickiej nawet w obliczu przegranej bitwy.
Pod koniec 1420 roku Nový Hrad, ze względu na jego strategiczne usytuowanie, oblegli wyposażeni w broń palną husyccy prażanie. Ponieważ uszkodziła ona obwarowania, garnizon zamku pod dowództwem rycerza i hejtmana Fulštejna, nie widząc szans na skuteczną obronę, rozpoczął 25 stycznia 1421 roku rozmowy o kapitulacji. Ciągnęły się one bezskutecznie przez dwa dni, aż ostatecznie prażanie przeprowadzili szturm, w efekcie którego zamek został zdobyty, rozgrabiony i zniszczony. Pomimo późniejszego oddawania pod zastaw Kunratic przez Zygmunta Luksemburczyka (między innymi w 1421 roku rycerzowi Chvalowi z Dojic w zamian za wierną służbę, a przed 1426 rokiem Janovi z Riesenberka na Skále), zamek nie został już nigdy odbudowany.
Architektura
Zamek został zbudowany na krańcu wzgórza, w zakolu strumienia, pośrodku kompleksu leśnego Puszczy Kunratickiej. Droga dojazdowa pierwotnie prowadziła do niego wyłącznie z Chodova na wschodzie, szerokim grzbietem, lekko opadającym ze szczytu na teren zamku. Od strony południowej, północnej i zachodniej zamek chroniony był wysokimi skarpami. Bramę od północnego – wschodu poprzedzono poprzecznym rowem, nad którym poprowadzono długi most, łączący się z dalszą częścią grzbietu. Zgodnie z umową jaką zawarł król z wykonawcami, rów miał mieć 9 metrów głębokości i 17,8 metra szerokości. Zewnętrzną strefę obrony zapewniać miał otaczający cały zamek ziemny wał, a bezpieczeństwo miało zostać dodatkowo podniesione przez spiętrzone wody strumienia, na którym planowano wznieść tamę o 18 metrach szerokości i 8 metrach wysokości.
Nový Hrad miał kształt nieregularnego pięciokąta, którego dłuższa oś w kierunku północny – wschód, południowy – zachód miała około 70 metrów długości, krótsza natomiast około 40 metrów. W stronę bramy zamek zwrócony był ostrym załamaniem muru (ostrogą) czworobocznej, nieregularnej w planie wieży, której funkcję obronną podnosiła duża grubość ścian, sięgająca 2,5 metra szerokości. Sama brama ze zwodzonym mostem być może miała formę niedużego budynku z przejazdem w przyziemiu, łączącego się z usytuowanym za nią międzymurzem (parchemem), czy też bardzo wąskim dziedzińcem pełniącym rolę drogi wjazdowej.
Do wieży od zachodu przylegał budynek mieszkalny o wymiarach 25 x 11,5 metra. Wybór miejsca jego budowy nie był przypadkowy, gdyż w całości zasłaniała go masywna wieża główna. Pałac zwrócony był krótszym bokiem w kierunku bramy i ewentualnego zagrożenia. Posiadał dwa piętra, piwnicę wielkości 23 x 8,5 metra, trzy pomieszczenia w przyziemiu i zewnętrzne schody z dobudówką od strony dziedzińca, prowadzące do sklepionej kolebkowo piwnicy. Sklepienie to było wsparte na dwóch masywnych ceglanych gurtach, które niosły przegrody między pomieszczeniami na piętrach pałacu. Przynajmniej część z górnych sal była ogrzewana kominkami, a także przykryta sklepieniami krzyżowo-żebrowymi (o czym świadczyły odnajdywane w rumowisku żebra).
Po zachodniej stronie budynku mieszkalnego dostawiona do niego była mniejsza czworoboczna wieża bramna o wymiarach 7 x 7 metra i grubości murów 1,6 metra, poprzedzona wąskim przekopem i zwodzonym mostem. Jej czoło miało znacznie cieńsze mury wystające poza obrysu sąsiedniego budynku i kurtyny, co sugeruje, że wieża była wyposażona w zwodzony most działający na zasadzie przeciwwagi, lub nawet dwa mosty, jeden dla pieszych, a drugi dla konnych (mosty takie prawie zawsze miały wydłużony i cieńszy przód z wewnętrznym dołem do pomieszczenia tylnej części w chwili jego zamknięcia). Z bramy wspomnianym międzymurzem północno – zachodnim prowadziła droga łącząca główny dziedziniec z pierwszą, zewnętrzną bramą przy moście i wieży z ostrogą. Brama wewnętrzna znajdowała się podobnie jak na zamku Točník w bocznej części zamku i była obrócona o 90 stopni w stosunku do osi cypla wzgórza, tak aby nie mogła zostać uszkodzona przez ewentualny ostrzał ze wschodu.
Wschodnią a więc frontową część obwarowań zaprojektowano tak, aby masywny mur o grubości 2,4 metra biegł ukośnie od północno – wschodniego narożnika pałacu i wieży, a następnie zakręcał przy południowej skarpie. Być może w miejscu tym pierwotnie znajdowały się jakieś zabudowania pomocnicze, z pewnością natomiast kolejny budynek został przystawiony do kurtyny południowo – zachodniej. Jego wymiary wynosiły około 34 x 9 metra a grubość jego murów obwodowych, podobnie jak w przypadku pałacu północnego, 1,2 metra (szerokość ściany wewnętrznej rozdzielającej pomieszczenia parteru wynosiła 1 metr).
Stan obecny
Zamek jest dziś wyjątkową budowlą na terenie Czech, niestety nie ze względu na stan zachowania, ale z powodu pozostawionych do czasów współczesnych dokumentów, dających możliwość przyjrzenia się organizacji budowy zamku królewskiego, w tym konkretnym nazwom wykonawców robót budowlanych i ich obowiązkom. Spośród zabudowań fizycznie zachowały się jedynie dolne partie fragmentów murów oraz piwnice pałacu, w dużej części odsłonięte w trakcie prac archeologicznych. Niestety ruiny zabytku mocno ucierpiały na skutek utworzenia kamieniołomu, który wkroczył na teren południowej części zamku, oraz celowej barbarzyńskiej likwidacji wszystkich stojących jeszcze w XIX wieku części. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Praha a okolí, t. VII, red. Z.Fiala, Praha 1988.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Podliska J., Semerád M., Nový hrad u Kunratic v Praze. Výzkum a obnova zanikající hradní stavby, „Archæologia historica”, roč. 40, č. 2, 2015.
Záruba F., Hrady Václava IV. Od nedobytného útočiště k pohodlné rezidenci, Praha 2014.