Historia
Budowa kościoła św. Maurycego rozpoczęła się z inicjatywy biskupa ołomunieckiego Brunona z Schauenburku około 1260-1270 roku. Poza fundacją biskup założył przy świątyni kapitułę kolegiacką z 6 kanonikami, proboszczem i dziekanem. Prawdopodobnie kościół zawdzięczał biskupowi także swe wezwanie, nieczęste na ziemiach Królestwa Czeskiego, a pochodzące od kościoła św. Maurycego w Magdeburgu, w którym Brunon wcześniej był proboszczem. Prace budowlane prowadzone były do około drugiej ćwierci XIV wieku, a jeszcze pod koniec tamtego stulecia dostawiona została druga zakrystia.
Pierwsze poważniejsze naprawy budowla przeszła prawdopodobnie po okresie wojen husyckich, w trakcie których miasto kilkukrotnie przechodziło z rąk do rąk, a kościół został w 1432 roku spalony. Naprawy te mogły zostać przeprowadzone po 1500 roku, kiedy to biskup Stanisław Thurzo wykupił Kroměříž z zastawu i przywrócił do dóbr biskupich.
Następne prace przy kościele miały miejsce w 1582 roku, kiedy to między innymi ukończono wieżę południową oraz po wojnie trzydziestoletniej w 1679 roku. W 1730 roku za kardynała Schrattenbacha, po północnej stronie kościoła dostawiono barokową kaplicę grobową Matki Bożej Bolesnej. W 1836 roku kościół został zniszczony przez pożar, co dało możliwość przeprowadzenia purystycznej regotyzacji, w trakcie której budowla powiększona została o kaplicę chrzcielną i południowy przedsionek. Do 1848 roku obie wieże zostały podwyższone o wieloboczne kondygnacje, w latach 1960–1967 wyremontowano zewnętrzne elewacje, a w latach 1979 – 1980 wnętrze kościoła.
Architektura
Kościół św. Maurycego wzniesiony został na zachód od rynku miejskiego, blisko obwarowań z którymi jednak się nie stykał. Uzyskał on formę obszernej budowli halowej składającej się z trójnawowego korpusu, mocno wydłużonego prezbiterium na planie prostokąta o szerokości porównywalnej z nawą główną, dwóch czworobocznych wież usytuowanych na styku prezbiterium i naw bocznych oraz dwóch zakrystii po północnej stronie prezbiterium. Całość wzmocniona została wysokimi, uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi przepruto równie wysokie ostrołukowe okna zdobione trój i czwórdzielnymi maswerkami, przy czym przypory prezbiterium i wzdłużnych ścian naw bocznych uzyskały nietypowe formy na rzucie trapezów.
Główne wejście do kościoła umieszczone zostało na osi zachodniej fasady i osadzone w wysokim, profilowanym, ostrołukowym portalu. Ponad nim pierwotnie znajdowało się duże ostrołukowe okno (w XIX stuleciu zastąpione okrągłą rozetą) oraz trójkątny szczyt zdobiony blendami ze zwieńczeniami w trójliście. Symetrię fasady zachodniej urozmaiciła półkolista, wysunięta ryzalitowo z muru wieżyczka schodowa prowadząca na poddasze. Drugie wejście do kościoła umieszczono w połowie nawy południowej.
Wewnątrz korpus kościoła podzielono w nawie głównej na pięć prostokątnych przęseł o dłuższych bokach równych szerokości nawy głównej, oraz na odpowiadających im pięć przęseł w nawach bocznych, także prostokątnych lecz o znacznie krótszej długości, z dłuższymi bokami na linii osi kościoła. Każde z nich przykryte zostało sklepieniem krzyżowo – żebrowym z drugiej połowy XVI wieku, opartym na kwadratowych w planie filarach o ściętych narożnikach. Na ścianach obwodowych żebra spoczęły za pomocą wiązek służek na starszych wspornikach piramidalnych i zostały spięte w nawie głównej zwornikami udekorowanymi herbami biskupów (w nawach bocznych nie zastosowano zworników).
Prezbiterium podzielone zostało na dwa przęsła ze sklepieniami sześciodzielnymi i jedno przęsło wschodniego zamknięcia przykryte układem sześciodzielnym, ale z dwoma dodatkowymi żebrami we wschodnich narożnikach. Żebra spięto okrągłymi zwornikami, a podparto wiązkami służek, zakończonych tuż pod okiennymi parapetami (na zworniku drugiego przęsła umieszczony został znak herbowy biskupa Jana Volka z lat 1334 – 1351). Charakterystyczne, iż układ niektórych przypór prezbiterium nie odpowiadał rozkładowi sklepień.
Kwadratowa zakrystia północno – wschodnia zbudowana została łącznie z murami prezbiterium. Przykryta była sklepieniem żebrowym spiętym zwornikiem o kształcie podwójnej rozety. Od zachodu dostawiona została zakrystia o rzucie prostokąta, przykryta sklepieniami z żebrami o sieciowym układzie, wybiegającymi z drobnych konsolek i spiętymi talerzowymi zwornikami. Sklepieniami żebrowymi, krzyżowymi przykryte były także przyziemia obu wież. Użyte tam żebra były masywne, pięcioboczne, a jeden zwornik o cechach wczesnogotyckich ozdobiony został motywem winnej latorośli (co wskazywałoby na najstarsze pochodzenie dolnych partii wież w bryle gotyckiego kościoła).
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego pierwotny układ i gotycką bryłę, choć obydwie wieże nadbudowane zostały neogotyckimi najwyższymi kondygnacjami i hełmami, od południa dostawiono kruchtę, północna strona korpusu nawowego zastawiona została nowożytnymi kaplicami, a wiele z detali architektonicznych jest dziś wynikiem romantycznej renowacji po pożarze z 1836 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Strona internetowa pamatkovykatalog.cz, Kroměříž, kostel sv. Mořice.