Historia
Pierwsza informacja o Křivoklácie, wówczas jeszcze drewniano – ziemnym grodzie, pojawiła się w czeskiej kronice Kosmasa pod rokiem 1110, kiedy to książę Władysław I Przemyślida uwięził na nim swojego kuzyna, księcia ołomunieckiego Ottona II Czarnego. Następnie Křivoklát odnotowano za rządów Przemysła Ottokara I w 1222 i 1224 roku. W 1241 roku obok czeskiej nazwy Křivoklát w źródłach zaczęła też funkcjonować nowa nazwa – Burglin, później także Burglins, Burgelin, często występująca w połączeniu z nazwą Hrádek („Castellin alias Burglin“). Być może zmiana ta wiązała się z przekształceniem pierwotnego grodu na zamek murowany lub przeniesieniem go na nową lokalizację, za co odpowiadać miałby król Przemysł Ottokar I lub w latach 30-tych XIII wieku Wacław I. Ponadto Křivoklát nazywano Starym Zamkiem („Castellum Vetus”), w odróżnieniu od Nowego Zamku („Castellum Novum”), którym była budowla Týřov, Nižbor lub Jivno.
Wacław I często przebywał na zamku podczas wypraw łowieckich w okolicznych rozległych lasach. Křivoklát, obok zamku Týřov, był prawdopodobnie jego ulubioną rezydencją, położoną blisko stołecznej Pragi, bezpieczną, a jednocześnie wygodną i spokojną. Po śmierci Wacława I w 1253 roku, rozbudowa zamku prawdopodobnie została wstrzymana na parę lat. Kolejne prace poświadczone zostały w okresie panowania Przemysła Ottokara II, który zamierzał przekształcić Křivoklát w jedną z wiodących rezydencji Królestwa Czeskiego. Za jego rządów w 1269 roku odnotowany został na zamku burgrabia Albert z Kostelca, który pełnił urząd jeszcze w 1282 roku, ale rok później został zastąpiony przez niejakiego Zbyslava z Třebouňa. Wraz z przedwczesną śmiercią Przemysła w 1278 roku w bitwie pod Suchymi Krutami, znaczenie zamku zmalało. Wacław II nie poświęcał mu zbyt wiele uwagi, a po wymarciu Przemyślidów w 1306 roku zamek zajęty został przez oddział Rudolfa Habsburga. Po jego śmierci w 1307 roku Křivoklát został ponownie zdobyty, tym razem przez Viléma Zajíca z Valdeka. Prawdopodobnie na skutek tego wydarzenia dolna część zamku spłonęła.
W ręce czeskich monarchów Křivoklát powrócił po śmierci Viléma w 1319 roku. Trzy lata wcześniej na zamku praskim wybuchł groźny pożar, przez co na Křivoklácie na przełomie 1316 i 1317 roku musiała szukać schronienia królowa Elżbieta Przemyślidka, żona Zygmunta Luksemburczyka. Jej pobyt wraz z trójką dzieci wskazywałby, iż zniszczenia zamku spowodowane oblężeniem zostały szybko usunięte. Pośród dzieci Elżbiety znajdował się późniejszy cesarz Karol IV, który w 1323 roku wyjechał z zamku do Francji. Gdy osiem lat później powrócił z ciężarną żoną Blanką z Valois, ta właśnie na Křivoklácie urodziła mu córkę Markétę, przyszłą królową Węgier. By umieścić tam żonę Karol musiał wykupić wpierw zamek od Oldřicha Pluha z Rabštejna, byłego burgrabiego który Křivoklát uzyskał w zastawie w 1325 roku. W okresie rządów Karola IV na zamku wydano wiele ważnych dokumentów, między innymi Maiestas Carolina, projekt czeskiego prawa ziemskiego, przygotowany w latach 1349-1353. W jego szóstym artykule Křivoklát został wymieniony jako jeden z sześciu niezbywalnych przez monarchę zamków.
Křivoklát upodobał sobie król Wacław IV, który spędził w nim lata młodości wraz ze swoim wychowawcą Burghardem. Później przebywał głównie w Písku, na zamku Žebrák oraz w stołecznej Pradze, lecz od około 1383-1384 roku Křivoklát stał się jego ulubioną rezydencją. Między innymi w 1380 roku na zamku przyjmował poselstwo króla Anglii Ryszarda III, proszącego o rękę siostry Wacława, Anny, zaś w 1383 roku poseł z Mantui relacjonował, iż władca nakazał zniszczyć zamkowy dom dla gości, by mu pod żadnym pozorem nie przeszkadzano. Wacław IV dokonał również na zamku wiele inwestycji, przebudowując bramę wjazdową na podzamcze, wznosząc zewnętrzny pas obwarowań, czy pierwszy budynek burgrabstwa.
Gorsze lata dla zamku nastały za kolejnego władcy, Zygmunta Luksemburczyka. Początkowo, w pierwszych latach wojen husyckich, Křivoklát uważany był za bezpieczniejszy od Karlštejna, dlatego przechowywano w nim koronę i inne królewskie regalia, a także szukało schronienia wielu zamożnych mieszkańców Pragi. W 1422 roku Křivoklát został zniszczony przez wielki pożar, który wypalił wszystkie drewniane elementy warowni, zwłaszcza w dolnej części założenia. Jeszcze w tym samym roku zrujnowany zamek przejęli husyccy prażanie. W sierpniu 1422 roku odbił go Hanuš z Kolovratu, który pojmał husyckich przywódców: Absolóna Bělobožkę z Chříča i Jana z Valče wraz z garnizonem około 50 zbrojnych. W toku kolejnych działań zbrojnych zamek jeszcze dwukrotnie przechodził z rąk do rąk. Między innymi próbował go zdobyć Žibřid z Chříča, brat Absolóna, ale Hanuš z Kolovratu zawiózł jeńca do Rakovníka, które wraz z Alešem ze Šternberka Žibřid obległ i spalił. Ostatecznie cesarz Zygmunt Luksemburczyk sprzedał Křivoklát za 3960 kop groszy w dożywocie Alešowi Holickiemu, który dzierżył go do 1454 roku. Władysław Pogrobowiec zdołał wykupić Křivoklát, jednak zamek ne miał zbyt dużego znaczenia, ani za krótkiego panowania Władysława (zmarł w 1457 roku), ani w czasach Jerzego z Podiebradów.
Dużą rolę w historii zamku miał okres panowania Władysława II Jagiellończyka. Z jego inicjatywy pod koniec lat 70-tych XV wieku podupadły zamek poddano wielkiej późnogotyckiej renowacji i przebudowie, mającej wpływ na większość zamkowej zabudowy. Prace te trwały aż do lat 20-tych XVI wieku, lecz od przełomu XV i XVI wieku przeznaczenie zamku zmieniło się drastycznie, gdyż zaczął być on wykorzystywany na miejsce odosobnienia dla więźniów stanu. Funkcję tą zakończył pożar z 1597 roku oraz kolejny z 1643 roku. Dodatkowo pięć lat później Křivoklát zajął szwedzki generał Königsmark, którego garnizon okupował zamek, aż do zakończenia wojny trzydziestoletniej.
W 1658 właścicielami zamku zostali Schwarzenbergowie, a w 1685 panowie z Valdštejna. Oznaczało to koniec królewskiej zwierzchności nad Křivoklátem. Od 1733 roku zamkiem władali Fürstenberkowie, wykorzystujący go głównie do celów gospodarczych. Między innymi założyli oni na podzamczu browar. W 1826 roku Křivoklát uszkodził ostatni z wielkich pożarów, jakie go nawiedzały w czasie długiej historii. Odbudowę rozpoczęto w 1880 roku z inicjatywy Karela Egona II z Fürstenberka, jednak prace ciągnęły się aż do 1921 roku. Brali w nich udział uznani architekci: Josef Mocker i Kamil Hilbert, znani miedzy innymi z ukończenia katedry św. Wita w Pradze. W 1929 roku Max Egon II Fürstenberg sprzedał Křivoklát państwu czechosłowackiemu za 118,5 mln koron.
Architektura
Zamek wzniesiono na cyplu wzgórza o zboczach opadających stromo w wąską dolinę potoku Rakovník. Jego wody otaczały zamek z trzech stron, pozostawiając wolny dostęp jedynie od wschodu. Część ta była jednak na tyle wąska i pochyła, iż droga dojazdowa do zamku musiała prowadzić od południa i przekraczać potok. Idąc stromym zboczem dochodziła do przekopu i od strony wschodniej prowadziła do południowej kurtyny murów obronnych, a następnie wzdłuż niej do zachodniej części przedpola zamku, gdzie usytuowano bramę. Kształt wzniesienia podyktował trójkątny plan zamku górnego, zwężającego się stopniowo ku wschodowi wraz ze skalistym grzbietem, oraz trójkątny plan całego założenia wraz z podzamczem po stronie zachodniej, które ulokowano na poszerzającym się i lekko opadającym ku dolinie terenie.
Najbardziej zagrożoną część zamku górnego wzmacniała masywna, cylindryczna w planie, czterokondygnacyjna wieża o średnicy 12 metrów, grubości ścian w przyziemiu wynoszącej 2,9 metra i wysokości sięgającej około 30 metrów. Usytuowano ją na skale we wschodnim narożniku zamku, gdzie mogła kontrolować drogę dojazdową i wąski pas terenu pomiędzy dwoma potokami. Ponadto ze względu na dużą przestrzeń wewnętrzną, wynoszącą około 6,2 metra średnicy, być może na początku pełniła również funkcję mieszkalną. W trakcie przekształcania drewniano – ziemnych obwarowań grodowych, z powodu szczupłości miejsca, wieżę ściśle połączono z murami obronnymi, tworzącymi po jej wschodniej części ostrogę z tarasem na wysokości piętra. Duża okrągła wieża mieszkalna była elementem dość nietypowym dla ówczesnej architektury Czech, być może wzorowanym na francuskich donżonach Filipa Augusta, lub raczej na powstałych za ich przykładem podobnych budowlach niemieckich. Z drugiej strony umieszczenie jedynego wejścia na poziomie pierwszego piętra wskazywałoby, iż pełniła rolę bergfriedu, a więc przeznaczona była do zamieszkania lub schronienia jedynie na wypadek niebezpieczeństwa.
Po zachodniej stronie cylindrycznej wieży wzniesiono trójskrzydłowy pałac, zamykający wewnątrz niewielki, trójkątny dziedziniec. Jako pierwsze wybudowane zostało skrzydło zachodnie, następnie w niewielkim odstępie czasowym południowe i północne, o czym świadczyłoby między innymi wchłonięcie południowo – wschodniego narożnika skrzydła zachodniego przez skrzydło południowe. Najprawdopodobniej już w XIII wieku na dziedzińcu znajdował się arkadowy krużganek o szerokości około 3 metrów, który łączył wszystkie trzy skrzydła na poziomie przyziemia i piętra. Był on podsklepiony, z żebrami opuszczonymi na przyścienne konsole.
W najstarszym skrzydle zachodnim, oddzielającym zamek górny od położonego na zachodzie podzamcza, usytuowano 3 metrowej szerokości przejazd bramny, dostępny przez ostrołukowy i bogato profilowany portal zachodni z drobnymi głowicami u podstawy archiwolty. Jego cokół został wtórnie podwyższony w okresie późnego gotyku, gdy obniżono poziom terenu dziedzińca podzamcza. Przejazd w drugiej połowie XIII wieku został zwieńczony dwoma przęsłami sklepienia krzyżowego, którego żebra opadając na służki, wraz z kolumienkami podtrzymującymi ślepe trójlistne arkady, wydzieliły szereg bocznych sedili. Kolumienki dzielące sedilia oparto okrągłymi bazami i wielobocznymi cokołami na kamiennej ławie. Trójliście natomiast wsparto na głowicach z motywami roślinnymi, pierwotnie pokrytych polichromiami.
Pomieszczenia przyziemia skrzydła zachodniego oświetlane były półokrągłymi małymi oknami o romańskiej formie. Piętro skrzydła od lat 60/70-tych XIII wieku zajmowała wielka sala o zaskakująco dużych rozmiarach: 28 metrów długości, 8 metrów szerokości i 8,7 metra wysokości. Dzięki temu była ona jednym z największych świeckich pomieszczeń swej doby. Jej sufit składał się z czterech przęseł przykrytych sześciodzielnym sklepieniem, z żebrami spiętymi rzeźbionymi, drewnianymi zwornikami w postaci herbów ziem, którymi władał król Przemysł Ottokar II. Żebra podparto smukłymi służkami, nadwieszanymi na stożkowych konsolach. Ze względu na budowę sklepień, wschodnią elewację skrzydła wzmocniono przyporami, pomiędzy którymi umieszczono osiem gotyckich, dużych, ostrołukowych okien maswerkowych, które zapewne zastąpiły mniejsze okna wczesnogotyckie. W starszych częściach pałacu w okresie gotyku wciąż funkcjonowały niewielkie i wąskie, rozglifione okna romańskie.
Południowe skrzydło zostało podzielone w przyziemiu na pięć niedużych, z grubsza kwadratowych komór, z których środkowa w okresie pełnego gotyku podzielona została na dwie węższe sale ze sklepieniem kolebkowym. Pozostałe komory uzyskały sklepienia krzyżowe, których żebra spajały drobne zworniki. Sklepienia w przyziemiu prawdopodobnie pierwotnie nie były planowane, a ich założenie wymusiło obniżenie poziomu terenu dziedzińca, przy jednoczesnym częściowym odsłonięciu murów fundamentu. Oświetlenie skrzydła na parterze zapewniały jeszcze niewielkie romańskie okna półkoliste, także jeden z portali wejściowych zamknięto półkoliście. Piętro było podzielone pośrodku przez poprzeczną ścianę na dwie części, z których we wschodniej usytuowano kaplicę. Pierwotnie mogła ona mieć prostokątną w planie formę, przebudowaną w okresie późnego gotyku we wschodniej części na trójboczne zamknięcie. Aby udając się do niej nie naruszać komnat królewskich, przed kaplicą umieszczono sień wejściową z późnogotyckim sklepieniem, dostępną bezpośrednio z dziedzińca. Dla władców w kaplicy przeznaczono emporę, zaś poniżej przy bocznych ścianach pierwotnie znajdowały się sedilia.
Spośród trzech skrzydeł, północne ukształtowało się najpóźniej. Pierwotnie w przyziemiu posiadało jedynie dwie zachodnie komory, oświetlane od strony dziedzińca jeszcze późnoromańskimi małymi oknami, podobnymi do tych zastosowanych w pozostałych skrzydłach. Budowę skrzydła po stronie wschodniej ukończono w stylistyce wczesnogotyckiej w czasach Przemysła Ottokara II, a całość przekształcono w czasach Wacława IV. Środkowa część przyziemia została wówczas podzielona na dwa mniejsze pomieszczenia ze sklepieniami kolebkowymi. Zapewne te wąskie przestrzenie były przeznaczone na cele gospodarcze. W ich osłabiony wówczas mur zewnętrzny wstawiono nowe okna, wykonane zostały też nowe portale siodłowe (dwuramienne) oraz półki ścienne, a w jedno z pomieszczeń wstawiono mały kominek, który prawdopodobnie nie służył do ogrzewania, ale do oświetlenia pomieszczenia lub podgrzewania przyniesionego tam jedzenia. Pierwsze piętro skrzydła północnego pełniło funkcje mieszkalne, nie wiadomo jednak jaki posiadało układ.
Podzamcze uformowało się na zachód od rdzenia zamku. Stopniowa wymiana jego obwarowań z drewniano – ziemnych wałów na kamienny mur obronny o grubości 1,8 metra trwała przez dłuższy okres XIII wieku. W pierwszej fazie budowy podzamcze od zamku górnego oddzielone było poprzecznie usytuowanym murem parchamu. Zewnętrzną bramę umieszczono w zachodniej części kurtyny południowej podzamcza. Dopiero później, w czasach króla Wacława IV, została ona przesunięta w narożnik wschodni, tuż przy zabudowie zamku górnego, gdzie przejazd bramny poprowadzono przez gotycką, wysoką czworoboczną w planie wieżę (Prochoditá věž). Skróciło to nieco drogę dojazdową do zamku kosztem obronności. Wewnętrzna przestrzeń podzamcza podzielona była kamiennymi murami na trzy lub cztery dziedzińce z kilkoma murowanymi budynkami, zlokalizowanymi głównie po stronie północnej i zachodniej.
Obronę podzamcza zapewniały dwie czworoboczne wieże. Południowo – zachodnia została usytuowana w narożu, wewnątrz obwodu obronnego, tak iż nie zakłócała komunikacji obrońców na chodniku wieńczącym koronę murów. Wieża północno – zachodnia (od czasu późnogotyckiej przebudowy zwana Huderką) dla odmiany została włączona w ciąg obwarowań, tworząc ich narożnik. Najstarsza zabudowa podzamcza została umieszczona w narożniku północno – zachodnim. Został on odcięty od reszty dziedzińca poprzecznym murem, za którym znalazła się studnia, duży budynek przy kurtynie zachodniej oraz prymitywna drewniana zabudowa gospodarcza. Kolejny, dwuprzestrzenny dom został dostawiony do muru południowego, natomiast naprzeciwko niego, dwa prostokątne w planie budynki przystawiono krótszymi ścianami do muru północnego. Wydzieliły one między sobą wąski dziedziniec z wjazdem przez arkadę o dwóch łukach. Zachodnie skrzydło podparte zostało dwoma przyporami. Wewnątrz w przyziemiu posiadało dwa pomieszczenia, z których większe zostało wtórnie podzielone ścianką działową na salę ze sklepieniem sześciodzielnym oraz mniejszą komnatę wyłożoną drewnem w celu lepszej akumulacji ciepła. Piętro mogło posiadać dwa podsklepione pomieszczenia z których jedno ogrzewał kominek. Węższe skrzydło wschodnie mieściło dwa pomieszczenia oraz korytarzowy przedsionek. Po południowej stronie dziedzińca znajdował się podcień z dwoma arkadami, który łączył oba skrzydła. Dwuskrzydłowy kompleks powstał w czasach Przemysła Ottokara II i stanowił drugi pałacowy zespół, konkurujący wystrojem i bogactwem z pałacem królewskim na zamku górnym. Pałac na podzamczu prawdopodobnie przeznaczono dla gości i dyplomatów, przybywających na królewski dwór. Jego zabudowania rozebrano na początku XIV wieku.
W okresie panowania Wacława IV zamek otoczono drugim, zewnętrznym, niższym pierścieniem murów. Dodatkowo po północno – zachodniej stronie podzamcza, na długim grzbiecie wybiegającym poza obwód murów obronnych i opadającym ku potokowi, zbudowano tzw. dom manów – prostokątny w planie, dwupiętrowy budynek o bogato urządzonych wnętrzach, które jednak, co ciekawe, pozbawione były elementów wyposażenia związanych z codziennym życiem kobiet, a wypełnione były skrzyniami z bronią, zbrojami, męską odzieżą i różnymi luksusowymi przedmiotami służącymi na przykład do picia. Kraniec budynku zakończono czworoboczną wieżą, a od południowego – zachodu utworzono mały wąski dziedziniec, zaopatrzony w bramy umożliwiające alternatywny wjazd do zamku. Całkowita długość domu wraz z wieżą wynosiła 26,5 metra, a jego szerokość 10 metrów. Mury wieży były nieco grubsze od pałacu, miały około 2 metry.
Na parterze wieży znajdowało się jedno pomieszczenie z płaskim stropem belkowym wspartym na centralnym słupie, oraz w północno – zachodnim narożniku mniejsza kwadrata izba o nieznanym przeznaczeniu, oddzielona drewnianą tynkowaną przegrodą. Wieża została posadowiona głębiej niż dom, więc poziom jej podłogi był znacznie niższy niż w sąsiednim pomieszczeniu, a wejście musiało być zakończone klatką schodową. W tym najniżej położonym pomieszczeniu niewątpliwie znajdował się podręczny browar, który służył prywatnym potrzebom mieszkańców. Parter domu służył jako zaplecze gospodarcze i magazyn. Główne pomieszczenia mieszkalne znajdowały się na pierwszym piętrze domu, do których prowadziły drewniane schody przed południową elewacją. Przestrzeń budynku została tam podzielona dwoma drewnianymi i otynkowanymi ścianami działowymi, w których pośrodku znajdowały się drzwi. Wszystkie trzy izby miały płaskie sufity i drewniane podłogi, a pomieszczenia skrajne ogrzewane były piecami kaflowymi. W południowo – zachodnim narożniku pomieszczenia południowego znajdowało się wejście na ganek nad południową bramą, który prawdopodobnie zapewniał także dostęp do latryny. Przestrzeń wieży na pierwszym piętrze przykrywał strop płaski i również została ona podzielona szachulcową przegrodą na dwa pomieszczenia. Pomieszczenie zachodnie miało podłogę ceglaną i wyposażone było w piec kaflowy. Drugie piętro domu było konstrukcji drewnianej. Zawierało tylko dwa pokoje o płaskim stropie, z których jedno było wyposażone w piec, zaś druga izba służyła jako mała kuchnia. Wygląd i wyposażenie pozostałych pomieszczeń w wieży nie jest znany. Dziedziniec przed budynkiem połączono z podzamczem murem obronnym uformowanym w długą i wąską szyję.
Na południowo – zachodnim skalistym cyplu, także wystającym poza obwód murów podzamcza, usytuowano długą, prostokątną, dwuprzestrzenną budowlę, prawdopodobnie zakończoną czworoboczną wieżą. Przylegał do niej czworoboczny dziedziniec, wykuty w skalnym podłożu, co było bardzo wymagające, gdyż stok był tam stromy. Oba wysunięte poza obwód murów zespoły budowli (północno – zachodni i południowo – zachodni), bardzo przypominające osobne nieduże zamki rycerskie, funkcjonowały do katastrofalnego pożaru w 1422 roku i dopiero na początku XVI wieku ich relikty zostały wykorzystane przy przebudowie na późnogotycki bastion po stronie północno – zachodniej i basteję zwaną Zlatá po stronie południowo – zachodniej.
W okresie rządów Wacława IV po wyburzeniu zabudowań przy kurtynie zachodniej podzamcza oraz kompleksu dwóch budynków Przemysła Ottokara II, wzniesiono również duży, jednopiętrowy budynek przy kurtynie zachodniej podzamcza. Był to dom burgrabstwa o wymiarach 29,5 x 11,2 metra, prawdopodobnie z kilkoma pomieszczeniami w przyziemiu i wielką salą mieszkalną na piętrze. Jako że umieszczono go na miejscu starszej budowli jego okna na parterze w ścianie zachodniej (będącej jednocześnie murem obwodowym) miały formy romańskie. Piętro oświetlały symetrycznie rozmieszczone okna od strony zewnętrznej i od strony dziedzińca, przy czym te ostatnie, w liczbie czterech, dzielone były wewnątrz krzyżami. Pierwsze piętro było dostępne przez ostrołukowy portal, który został wstawiony w piąte okno, dokładnie tak samo jak na zamku Točník. Prowadził on na drewniany ganek przed wschodnią ścianą budynku, który wsparto na kamiennych konsolach. Pomimo bogatego wystroju, już w drugiej połowie XV wieku dom burgrabstwa zaczęto wykorzystywać za spichlerz, a nowy trójprzestrzenny budynek wzniesiono po stronie północnej.
Wspomniana powyżej, ufundowana za Wacława IV wieża bramna (Prochoditá věž), założona została na planie kwadratu o boku długości 9,6 metra i bocznych murach grubości aż 2,8 metra. Umieszczono ją w bliskim sąsiedztwie zachodniej elewacji zamku górnego, który jednak nie przylegał do niej, ale pozostawiał wąską przestrzeń, zabudowaną dopiero w XV wieku. Przód bramy został całkowicie zrównany z linią muru obwodowego zamku, przez co wieża w ogóle nie wystawała, co było rozwiązaniem nieco archaicznym. Parter mieścił podsklepiony przejazd bramny z ostrołukowym portalem bramnym. Nie otrzymał on wnęki na most zwodzony, co skłaniałoby do przypuszczeń o funkcjonowaniu jakiegoś rodzaju przedbramia. Po podwyższeniu na przełomie XV i XVI wieku wieża bramna posiadała pięć pięter. Wtedy też założono w ich wnętrzach sklepienia krzyżowe i spiralną klatkę schodową.
Pod koniec XV wieku z inicjatywy króla Władysława rozpoczęto wielką odbudowę po pożarze, połączoną z późnogotycką przebudową zamku. Prawdopodobnie w tym okresie zanikły wewnętrzne mury na podzamczu, które utworzyło jeden duży dziedziniec. Przy południowej kurtynie wzniesiono dom tzw. nowego burgrabstwa, zwany także hejtmańskim. Jego wzniesienie było ważne, dlatego, iż zamek służył wówczas za wiezienie królewskie, a burgrabia między innymi był dowódcą miejscowego garnizonu, dla którego potrzebne były nowe pomieszczenia. Budynek był pokryty dwoma wysokimi, równoległymi dachami dwuspadowymi, a jego górne piętro wzniesiono w konstrukcji szachulcowej. Pomiędzy nim a wieżą bramną znalazły się zabudowania zamkowego browaru. Najbezpieczniejsza północna kurtyna muru (przylegała do najwyższej skarpy) została w tym okresie zabudowana na terenie dawnego międzymurza ciągiem budynków przeznaczonych na mieszkania manów i funkcje gospodarcze (usytuowano tam między innymi dwie kuchnie). Budynki te miały ganki obronne na wysokości poddasza i włączone były w ciąg fortyfikacji.
Zewnętrzne obwarowania pod koniec XV wieku wzmocniła półokrągła baszta po stronie wschodniej, kolejna przed kurtyną północną (zwana Na Liškách) i czworoboczna po stronie południowo – wschodniej. W południowo-zachodnim narożniku podzamcza zbudowano dużą basztę przystosowaną do broni ogniowej, zwaną Lidomorna. Baszta miała wysoki dach, a poniżej galerię z muru pruskiego, która zwieńczyła także koronę pozostałych odcinków murów obronnych. Dodatkowe zabezpieczenia otrzymała zewnętrzna brama, poprzedzona od tamtego czasu długim, dwustopniowym przedbramiem ze zwodzonym mostem. W odległości około 20 metrów od pierwotnej bramy wzniesiono 4,5 metrowej szerokości budynek bramny, poprzedzony jeszcze jednym, poprzecznym, dochodzącym do parchamu, murem i fosą. Ostatnim elementem obrony z przełomu XV i XVI wieku był północno – zachodni bastion, usytuowany poniżej wieży Huderki.
Pod koniec XV wieku przebudowano także zamek górny, a zwłaszcza jego pomieszczenia w przyziemu, w których zwykle umieszczano więźniów. Komnaty w skrzydle południowym otrzymały oddzielne wejścia z dziedzińca z małymi otworami w drzwiach, przez które strażnicy kontrolowali zachowanie więźniów. Pokoje na parterze które pierwotnie nie miały sklepień, otrzymały zwieńczenia krzyżowe bez żeber, a w skrzydle zachodnim od strony podzamcza przepruto nowe, prostokątne okna, które zastąpiły wcześniejsze ostrołukowe. Wielka sala (aula) otrzymała wówczas nowe, ozdobne sklepienia i wykusz okienny z reliefami króla i jego syna Ludwika. W południowo-zachodnim narożniku dziedzińca usytuowano kręconą klatkę schodową, łączącą wszystkie kondygnacje pałacu od piwnicy do poddasza. Usunięto natomiast stare krużganki, zastąpione tynkowanymi elewacjami z malowanym boniowaniem. W trakcie późnogotyckiej przebudowy skrzydło północne przebudowane zostało przez saskiego mistrza, a skrzydło południowe otrzymało drugie piętro. O jedną kondygnację podwyższono również wielką, cylindryczną wieżę, która podobnie jak poddasza innych budynków, została zwieńczona szachulcową nadbudową i nadwieszanymi wieżyczkami – bartyzanami. Wieżę połączono wówczas ze skrzydłem północnym poprzez drewniany pomost.
Stan obecny
Zamek Křivoklát to obecnie jeden z najbardziej znanych i rozpoznawalnych zabytków średniowiecznych na terenie Republiki Czeskiej. Zachował się on w dość dobrym stanie, szczególnie biorąc pod uwagę liczne, niszczące go pożary i następujące po nich kolejne odbudowy i przekształcenia (zwłaszcza te prowadzone na przełomie XIX i XX wieku). Jego dominantą pozostaje XIII-wieczna cylindryczna wieża główna (wczesnogotycka jest część do poziomu pierwszego piętra, górna została przebudowana w okresie późnego gotyku, ale z wykorzystaniem starszych elementów, między innymi wczesnogotyckich żeber sklepiennych) oraz niewiele niższa wieża bramna prowadząca na podzamcze. Obejrzeć można również wieżę Huderkę, kaplicę zamkową oraz gotycki pałac z aulą na piętrze oświetlaną oknami maswerkowymi. Znajdujący się w przyziemiu skrzydła zachodniego przejazd bramny, należy do najlepiej zachowanych i zarazem najkunsztowniejszych wczesnogotyckich elementów architektury na terenie Czech. Křivoklát udostępniony jest dla zwiedzających od 1 grudnia do 1 marca w soboty i niedziele, oraz od 1 kwietnia do 31 października w każdy dzień poza poniedziałkami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cechner A. Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 36. Politický okres rakovnický. Hrad Křivoklát, Praha 1911.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Razím V., Nové poznatky z opravy Křivoklátu – východní část horního hradu, „Pruzkumy památek”, 1/1994.
Záruba F., Castles of the Přemyslid Hunting Forest, „Castrum Bene 17”, Pilsen 2023.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.
Záruba F., Hrady Václava IV. Od nedobytného útočiště k pohodlné rezidenci, Praha 2014.