Kozí Hrádek – zamek

Historia

   Zamek po raz pierwszy wspomniony został w przekazach historycznych w 1377 roku, kiedy to pisał się z niego niejaki Vlček. W tym samym roku oprócz Vlčka, z Koziego pisał się również jego burgrabia, niejaki Albrecht. Kolejnym właścicielem do 1387 roku był Jan młodszy z Hardeka. Jego wuj Hanuš  w 1391 roku sprzedał Kozí Hrádek wraz z okolicznymi dobrami Jindřichowi z Hradca. Transakcja ta kosztowała nabywcę dwa tysiące kop czeskich groszy. Jindřich nie był jednak zbyt długo właścicielem zamku, który następnie przejęła rodzina Kozských z Kozíego.
  
W latach 1406-1407 zamek dzierżył Vilém, a następnie jego synowie: Ctibor i Jan. Jeden z nich gościł na zamku Jana Husa, czeskiego duchownego, reformatora, filozofa i bohatera narodowego, który schronił się w Kozím Hrádku po wymuszonym wyjeździe z Pragi. Przebywał on na zamku dwukrotnie, po raz pierwszy od października 1412 do końca roku, a po raz drugi od Wielkanocy 1413 do wiosny 1414 roku. Poświęcał się wówczas działalności kaznodziejskiej na zamku i w jego okolicy, pisał także w Kozím Hrádku traktaty teologiczne i prawne.
   Ctibor i Jan byli ostatnimi znanymi właścicielami Kozíego Hrádku. Słuch o nich zaginął w trakcie wojen husyckich. Prawdopodobną zamek został zniszczony w 1438 roku, podczas kampanii wojennej księcia austriackiego Albrechta, domagającego się uznania na czeskim tronie Zygmunta Luksemburczyka. W 1446 roku, gdy okoliczne dobra nabyło miasto Tábor, zamek już nie funkcjonował. W 1542 roku wspomniano go jako budowlę opuszczoną, będącą nadal własnością gminy Tábor. W czasach nowożytnych zespół zamkowy stał się, podobnie jak inne porzucone średniowieczne budowle, pożądanym źródłem budulca.

Architektura

   Kozí Hrádek wzniesiono na wąskim  i niewysokim wzgórzu ponad doliną strumienia Kozskiego, na jego lewym brzegu. Strumień przepływał po północnej stronie zamku oraz w nieco większej odległości po stronie zachodniej. Od wschodu i północnego – wschodu do strumienia ze zboczy doliny spływał kolejny niewielki ciek wodny, połączony z jeziorem na wschodzie. Bogate w wodę otoczenie zamku pozwalało po jej uregulowaniu napełniać fosę i stabilizować w niej poziom wody za pomocą systemu śluz i zapór. Ponadto w zakolu strumienia, po północno – wschodniej stronie zamku, prawdopodobnie funkcjonował młyn wodny.
   Nieregularny, lecz zbliżony do owalu kształt zamku dostosowany został do formy wzniesienia. W jego centrum usytuowano wolnostojącą, dużą, czworoboczną wieżę mieszkalną o długości boku północnego i południowego wynoszącej 12,8 metra, wschodniego 10 metrów i zachodniego nieco krótszego, 9 metrów. Wąska przestrzeń dziedzińca po zachodniej stronie wieży zastawiona była podzielonym na dwie części budynkiem, który sądząc po odnalezionych śladach służył za spichlerz. Wieżę i spichlerz otaczał główny mur obronny oraz nieco niższy zewnętrzny obwód, przechodzący po stronie wschodniej w małe podzamcze, co charakterystyczne nie oddzielone przekopem od głównej części zamku. Całe założenie otoczone było głęboką, nawodnioną fosą, która od strony bramy po stronie wschodniej miała nawet 20 metrów szerokości. Na jej obrzeżach usypano ziemny wał zwieńczony palisadą bądź częstokołem. Na wschód od zamku, za obwarowaniami obwodowymi, znajdowało się bezpośrednie zaplecze gospodarcze zamku, dla którego nie starczyło miejsca na niewielkim dziedzińcu. Dominantą tej części była wykuta w skale duża piwnica browaru o wymiarach 11 x 10 metrów, sąsiadująca z budynkiem z piecem i kolejną budowlą.

   Wieżę mieszkalną wzniesiono z nieobrobionego kamienia i większych bloków w narożach. W przyziemiu znajdowała się pojedyncza komora z niszą w ścianie wschodniej. Główne wejście znajdowało się na pierwszym piętrze i dostępne było po opuszczeniu zwodzonego pomostu z korony muru, który oddzielał podzamcze od zamku górnego. Na południowej stronie piętro dodatkowo połączone było z murem obronnym poprzez nadwieszany ganek. Pomieszczenie na pierwszym piętrze wieży pełniło funkcje mieszkalne, bowiem oświetlały go duże okna od wschodu i północy. Drugie piętro być może mieściło kaplicę lub oratorium, a najwyższa kondygnacja, jak to często wówczas stosowano, prawdopodobnie nadbudowana była  w drewnie lub konstrukcją szachulcową.
   Na podzamczu znajdował się podłużny, prostokątny budynek gospodarczy z kuchnią od strony wschodniej. W jego centralnej części o wymiarach około 10 x 4,4 metra, zbudowanej z drewna na kamiennej podstawie, prawdopodobnie mieściła się wartownia (znaleziono tam duże ilości broni). Zachodnią część budynku stanowił chlew. Wartownia od strony dziedzińca miała dobudowany mniejszy budynek, prawdopodobnie służący za kuźnię. Naprzeciwko niej, w narożniku muru, znajdowała się wykuta w skale studnia o głębokości 18,5 metra. Usytuowany na wschodnim skraju cypla budynek bramny poprzedzony był długim drewnianym mostem, którego ostatnia część była zwodzona. Z podzamcza, do którego można się jeszcze było dostać wozem, do zamku górnego prowadziła jedynie furta dla pieszych. Po jej prawej stronie podsklepionymi schodami schodziło się na obszar międzymurza, którego zachodnia, szersza część, prawdopodobnie częściowo zabudowana była drewnianymi budynkami przystawionymi do zewnętrznego muru. Umieszczono tam także małą furtę prowadzącą na zewnątrz zamku.

Stan obecny

   Kozí Hrádek pozostaje jedną z najsłynniejszych budowli zamkowych w Czechach, nie tylko dzięki wkładowi w rozwój tych budowli w XIV wieku, ale także dzięki cennym informacjom o pobycie Jana Husa w latach 1412-1414. Zamek stanowi dzisiaj ruinę, zachowaną i wyeksponowaną w wyniku badań archeologicznych do wysokości dochodzącej do paru metrów. Dzięki temu układ zamku jest w pełni czytelny; dodatkowo widoczna jest fosa i ziemne obwałowania. Do ruin można dojechać czerwoną trasą turystyczną z Sezimovo Ústí lub odgałęzieniem z drogi III z Tábora do Turovce.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hložek J., Křivánek R., Menšík P., Kozí hrádek (okr. Tábor). Předhradí, nebo hospodářské zázemí?, „Archæologia Historica”, roč. 36, č. 1, 2011.

Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Čechy, t. V, red. Z.Fiala, Praha 1986.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.