Historia
Zamek prawdopodobnie został wzniesiony na początku XIV wieku, gdyż pierwsza wzmianka o nim odnotowana została w 1318 roku, kiedy to właścicielem był Ojíř z Košumberka. Po jego śmierci zamek w wyniku sporu o dziedziczenie, przemocą zajął Bohunek z Popovce, który wygnał wdowę i dzieci, jednak na polecenie króla Jana Luksemburczyka musiał Košumberk oddać. Miało to miejsce między 1318 a 1346 rokiem, nie wiadomo także kiedy dokładnie zamek przeszedł ponownie w ręce rodu z Popovce. Dopiero wzmianka z 1372 roku wspomniała, iż Diviš z Popovce sprzedał Košumberk Divišovi, Ješkovi, Mstislavovi i Slavatovi z Chlumu.
Panowie z Chlumu uczynili zamek swym rodowym gniazdem i zaczęli się pisać „z Košumberka”. Kolejni potomkowie tego rodu trzymali zamek przez cały XV wiek, najwyraźniej szczęśliwie unikając zniszczeń z okresu wojen husyckich, czy późniejszych konfliktów czesko – węgierskich. W okresie późnogotyckim dokonali przebudowy zamku. W 1547 roku Diviš Slavata z Chlumu aktywnie uczestniczył w buncie przeciw Habsburgom. Z tego powodu jego majątek w postaci dwóch miast i 22 wsi oraz zamku Košumberk został skonfiskowany. Szczęśliwie dla niego cesarz Maksymilian II wybaczył mu później i przywrócił do łask. Diviš mógł dzięki temu w drugiej połowie XVI stulecia przeprowadzić gruntowną przebudowę zamku w stylu renesansowym. Na prace te wpływ zapewne miał wielki pożar zamku z 1573 roku, spowodowany uderzeniem pioruna.
Śmierć Marii Maksymiliana Slavaty w 1690 roku zakończyła panowanie rodu nad Košumberkiem, który przejęli jezuici z Hradca Králové. Było to decydujące wydarzenie dla historii zamku, gdyż zakonnicy nie byli nim zainteresowani i nie inwestowali nawet w najpilniejsze naprawy. W 1773 budowlę kupił Leopold de Laing, a w 1826 roku Karel Matyáš Thurn-Taxis. Košumberk był już jednak wówczas niezamieszkałą ruiną. W latach 1922-1924 przed dalszą destrukcją budowlę uratował miejscowy nauczyciel i konserwator Jeníček, z inicjatywy którego powołano zespół odpowiedzialny za pierwsze prace remontowo – ratunkowe.
Architektura
Zamek zbudowany został w szczytowej partii wulkanicznego wzgórza o wysokości 376 metrów n.p.m., leżącego po północnej stronie niewielkiej rzeki Nowohradki, w miejscu, gdzie jej wąska, zalesiona dolina, otwierała się na szerszą Równinę Chrudimską. Z tego powodu choć zbocza samego wzgórza były mniej więcej równej wysokości z każdej strony, to od południa zamek sąsiadował ze znacznie wyżej położonym terenem. Ze względu na nachylenie stoków i brak miejsca Košumberk nie został zabezpieczony obwałowaniami ziemnymi w postaci suchej fosy i wałów.
Najstarsza część zamku składała się ze zbudowanego w najwyższej części wzniesienia, w przybliżeniu owalnego obwodu murów obronnych o bardzo dużej grubości, miejscami dochodzącej aż do 4 metrów. Po stronie południowo – wschodniej mur wzmocniono wieżą, która była prawie w całości wysunięta poza obwód. Zabudowę dziedzińca stanowiły budynki przystawione do wewnętrznych ścian murów. W dalszej fazie rozbudowy, przypadającej jeszcze na XIV wiek, pośrodku dziedzińca, wewnątrz obwodu murów, wzniesiono czworoboczny budynek mieszkalny z zaokrąglonym jednym narożnikiem, być może o wieżowym charakterze.
Podzamcze, ulokowane na północny – wschód, wschód i południowy – wschód od zamku górnego otoczono ziemnymi wałami i suchą fosą. Ze względu na dużą różnicę wysokości między zamkiem górnym a podzamczem, dostęp do tego pierwszego wiódł przez drewniany most, który można było szybko zniszczyć w wypadku zagrożenia i odciąć górną część zamku. Prawdopodobnie pod koniec XV wieku rozbudowane zostało pięcioboczne przedbramię w południowo – wschodniej części podzamcza, a jego obwarowania wzmocniła między innymi narożna czworoboczna baszta. Kolejne dwie cylindryczne baszty znajdowały się w południowej i północno – zachodniej części obwodu podzamcza.
Stan obecny
Znacznie przekształcony w okresie renesansu, zamek przetrwał do chwili obecnej w formie trwałej ruiny. W ostatnim czasie wyremontowano i zadaszono nowożytny północno – wschodni budynek na podzamczu, zachował się również w dobrym stanie renesansowy dom przy bramie wjazdowej na dawne podzamcze i narożna czworoboczna wieża. Istnieje możliwość odpłatnego zwiedzania zamku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Frolík J., Sigl J., K počátkům hradu Košumberka na Chrudimsku, „Archæologia Historica”, roč. 27, č. 1, 2002.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.