Historia
Zamek Kostomlaty pod Milešovkou został wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku, w pobliżu starszej wsi z romańskim kościołem, od której przejął nazwę. Zbudowano go na ziemiach należących do rodu panów z Rýzmburka, zwanych też panami z Oseka, być może z inicjatywy braci Boreša i Slávka, którzy w 1333 roku sprzedali go Chotěborovi z Herštejna. Dwa lata później nowy właściciel odsprzedał zamek margrabiemu Moraw, a późniejszemu królowi Karolowi, który w latach siedemdziesiątych XIV wieku oddał go w lenno panom w Žirotína. W 1388 roku doszło do kolejnej zmiany właściciela, gdyż Kostomlaty nabył Jindřich Škopek z Dubé.
W okresie wojen husyckich zamek został oblężony w 1430 roku. Z listu Albrechta z Dubé do komtura zakonu krzyżackiego Pawła z Nusdorfu wiadomo, iż jego załoga cierpiała wówczas z powodu niedoborów żywności, lecz najwyraźniej warowni nie poddała. Do kolejnego ataku doszło w 1434 roku, kiedy pod zamek podeszły husyckie wojska Jakoubka z Vřesovic i zdobyły go. Pomimo porażki radykalnego skrzydła husytów pod Lipanami, Jakoubek utrzymał się na zamku Kostomlaty, a później wygrał nawet spory o warownię z panami z Dubé. W 1468 roku zamek odziedziczył jego syn Jakub, a jego potomkowie pozostawali królewskimi lennikami aż do 1562 roku. Gdzieś w XVI wieku średniowieczny zamek przestał spełniać standardy renesansowego życia i został opuszczony na rzecz nowych rezydencji w Kostomlatach. Podobno został na krótko zamieszkany pod koniec XVIII lub na początku XIX wieku, kiedy to przeprowadzono mniejsze prace renowacyjne.
Architektura
Zamek został zbudowany na południowy wschód od wsi na bazaltowej górze, oddzielonej głębokim siodłem od wierzchołka Steinberku. Droga do niego prowadziła od wsi i po stronie północnej osiągała podzamcze. Było ono otoczone murem obronnym o kształcie w planie zbliżonym do trapezu. Od wschodu sąsiadowało z zamkiem górnym (część tą zabezpieczono suchą fosą), a z pozostałych stron posiadało drugi, zewnętrzny obwód murów i ziemny wał. Po przebyciu pierwszej bramy w zewnętrznym murze droga skręcała w lewo, gdzie drugą bramę umieszczono pomiędzy skałami w północnej części podzamcza, w niedużym, czworobocznym budynku bramnym. Jego ściana od strony dziedzińca była zapewne konstrukcji szachulcowej, pozostałe były murowane. Dawało to z jednej strony zabezpieczenie przed niepogodą, a z drugiej stanowiło lepszą sytuacje w wypadku zdobycia bramy przez napastników. Budynek bramny był flankowany od wschodu przez usytuowaną blisko, lecz wyżej na skałach, cylindryczną wieżę. Co ciekawe dwie pierwsze bramy nie były poprzedzone fosami na które brakowało miejsca. Wciśnięta pomiędzy skały druga brama posiadała jedynie opuszczaną z góry w prowadnicach bronę. Wieża cylindryczna obok bramy miała wyjątkowo kwadratowe wnętrze. Jedyne wejście do niego znajdowało się od strony dziedzińca podzamcza, wysoko nad poziomem terenu, dostępne jedynie po drabinie lub pomoście z korony murów. Od strony wejścia wieża nie posiadała żadnych otworów okiennych. Jej górna część posiadała drewnianą galerię obronną, ulokowaną na wystających belkach, być może hurdycje.
Zamek górny zabezpieczony był od strony podzamcza, jak już wspomniano, przekopem nad którym przerzucono zwodzony most oraz na całym obwodzie zewnętrznym murem obronnym, wydzielającym przed głównymi obwarowaniami parometrowej szerokości parcham. Po stronie południowej zewnętrzny mur w pierwszej połowie XV wieku wzmocniły dwie czworoboczne, otwarte od wewnątrz baszty. Droga na zamek górny wiodła międzymurzem po stronie południowej i zabezpieczona była główną, cylindryczną wieżą – stołpem. Jej mury miały grubość 2,6 metra, a przyziemie o średnicy wewnętrznej jedynie 1,9 metra, dostępne było tylko z poziomu piętra. Wieżę zwieńczono dość rzadko występującymi w tej części Europy machikułami na wysuniętych, kamiennych konsolach. Wjazd na dziedziniec zamku górnego o kształcie zbliżonym do trójkąta z zaokrąglonymi rogami, usytuowano po stronie południowo – wschodniej. Ponieważ jego poziom był około 2 metry wyżej, oczywiste jest, że prowadziła do niego z zewnątrz rampa lub schody.
Zabudowę wewnętrzną zamku górnego stanowiły dwa budynki: jeden w narożniku północno – zachodnim i drugi w narożniku wschodnim, do którego prowadziła brama z międzymurza. Był on prawdopodobnie konstrukcji szkieletowej, nie licząc ścian muru obronnego do którego przylegał. Dom północno – zachodni miał około 4,4 metra szerokości, przyziemie z płaskimi stropami i piętro ze sklepieniem kolebkowym. W narożniku północnym znajdował się ogrzewający go kominek. Dom był oddalony od stołpu o 2,7 metra, a jego dach skonstruowano w ten sposób, iż nie nachodził na chodnik obrońców wieńczący zachodnią kurtynę muru. W XV wieku budynek ten został zastąpiony nowym, szerokim na 6,6 metra, który został przedłużony do okrągłej wieży. Nową powierzchnię przy wieży zajęły schody, prowadzące na piętro oraz koronę murów. Sklepienie na pierwszym piętrze zostało rozebrane, a cała przestrzeń budynku aż do wielkiej wieży została wypełnione pojedynczą dużą salą z płaskim, drewnianym stropem, oświetlaną trzema nowymi oknami od strony podzamcza. Ponieważ pałac został podwyższony o jedno piętro, stare blanki muru obronnego zostały przebudowane. Po przebudowie można było dostać się z pierwszego piętra pałacu bezpośrednio do stołpu.
Stan obecny
Zamek zachował się do czasów współczesnych w formie trwałej ruiny. Widoczna jest większość murów zamku górnego oraz główna wieża – stołp, fragmenty murów parchamu i podzamcza, a także mniejsza cylindryczna wieża i częściowo budynek bramny drugiej bramy. Wstęp na teren ruin jest wolny, istnieje również możliwość odpłatnego wejścia na wieżę. Do zamku prowadzi zielony szlak turystyczny ze wsi Kostomlaty.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.