Historia
Na miejscu rotundy św. Marcina pierwotnie miała znajdować się drewniana kaplica ufundowana przez benedyktynów. Według legendy to pierwsze sanktuarium powstało gdy bracia wrócili z Rzymu ze św. Wojciechem, który udał się następnie do Pragi, aby negocjować z księciem Bolesławem II założenie męskiego klasztoru. Gdy po roku wrócił i znalazł swych towarzyszy całych i zdrowych, ku upamiętnieniu szczęśliwego spotkania miał na wzgórzu ułożyć wielki kamień.
W drugiej połowie XII wieku kaplica została przebudowana w kamienną rotundę przez dziekana kapituły wyszehradzkiej. Jej pierwsza przebudowa musiała mieć miejsce w 1264 roku, kiedy po uderzeniu pioruna mur zaczął pękać. W tym czasie zbudowano kamienną wieżę, a po drugiej stronie małą nawę podpierającą rotundę. Odnowioną budowlę konsekrował biskup Jan III z Dražic.
Od 1350 roku rotundę św. Marcina opisywano wraz funkcjonującą w niej parafią, obsadzoną na stałe przez księdza. W okresie wojen husyckich, w 1422 roku kościół został spalony, a parafia przestała funkcjonować. Kolejne zniszczenia prawdopodobnie przyniosła wojna trzydziestoletnia w pierwszej połowie XVII stulecia. Naprawę kościoła przeprowadzono w 1692 roku, a dopiero w 1782 roku cesarz Józef II doprowadził do odnowienia parafii. Niestety wczesnogotycką nawę z XIII wieku w 1851 roku zastąpiono budowlą nowożytną.
Architektura
Rotunda została wzniesiona na planie koła o średnicy 4,8 metra. Z jej nawą od wschodu połączono dużą, podkowiastą apsydę. Grubość murów rotundy wyniosła znaczne 1,1 metra, co pozwoliło wnętrze nawy przykryć kopułą, a apsydę konchą. Nad nawą dodatkowo znalazła się przepruta przeźroczami latarnia. Oświetlenie nawy od południa i apsydy od wschodu zapewniać musiały wąskie, półkoliście zamknięte okna. Do środka prowadził od strony południowej prosty portal z półkolistym tympanonem. Obie części rotundy we wnętrzu połączyła wąska arkada tęczy.
W trakcie przebudowy z 1264 roku do rotundy dobudowana została od strony północnej czworoboczna wieża i niewielka, prostokątna nawa, połączona z rotundą arkadą po stronie zachodniej. Wnętrze rotundy na początku XIV wieku pokryto ściennymi polichromiami. Do środka nadal prowadził od strony południowej romański portal, ale wykonano też drugi, gotycki portal siodłowy (dwuramienny), który wiódł do północnej zakrystii w przyziemiu wieży.
Stan obecny
Romańska rotunda jest dziś częściowo wtopiona w nowożytną budowlę z XIX wieku, która zastąpiła XIII-wieczną nawę. Całkowicie utraciła średniowieczne cechy stylistyczne wczesnogotycka wieża północna, a w samej rotundzie przekształceniu uległy okna. Wnętrze rotundy uległo barokizacji, ale zachował się portal do zakrystii z XV wieku oraz umieszczona obok wnęka ścienna z tego samego okresu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 1, Praha 2015.
Guth K., České rotundy, „Památky Archeologické”, XXXIV/1925.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.