Historia
Pierwsza pisemna wzmianka o wsi Kostelec pojawiła się w 1257 roku, kiedy to umieszczono ją w przydomku niejakiego Oldřicha. Funkcjonował w niej wówczas nieduży zamek oraz położony przy nim romański kościół św. Piotra i Pawła. W XIV wieku, kiedy feudalny gródek zaniknął, kościół stał się świątynią parafialną i został poddany gotyckiej przebudowie. Wpierw w pierwszej ćwierci tamtego stulecia dobudowano boczną nawę, a następnie w kolejnych latach dostawiono nowe prezbiterium i zakrystię. Na koniec przebudowy, około trzeciej ćwierci XIV wieku, nawę główną przykryto sklepieniem. W źródłach pisanych kościół po raz pierwszy pojawił się niewiele wcześniej, w 1349 roku. Kolejne przekształcenia musiały nastąpić w okresie nowożytnym, gdyż w 1898 roku budowlę poddano gruntownej regotyzacji, a w 1928 roku kolejnej renowacji.
Architektura
Kościół usytuowano na majdanie gródka, czy też zamku, zbudowanego na niewysokim wzgórzu, po wschodniej stronie Podolskiego potoku. Teren ten miał z grubsza owalny kształt o wymiarach w planie około 75 x 60 metrów. Od zachodu ochronę zapewniały wysokie stoki opadające ku strumieniowi, ale całość i tak otoczono przekopem i ziemnym wałem o szerokości 10 metrów. Po stronie wschodniej obwałowania nawet zdwojono i potrojono, a na południu w przybliżeniu trójkątny obszar o wymiarach około 30 x 40 metrów zapewne mieścił podgrodzie.
W wyniku gotyckiej przebudowy kościół uzyskał formę trójprzęsłowej niesymetrycznej budowli dwunawowej z pięciobocznie zamkniętym prezbiterium po stronie wschodniej i dostawioną do jego północnej ściany jednoprzęsłową zakrystią. Nawa południowa otrzymała mniejszą szerokość od nawy głównej i zakończona została osobną, poligonalną apsydą. Od południa i wschodu całość budowli została opięta przyporami, pomiędzy którymi umieszczono ostrołukowe okna z maswerkami. Po stronie północnej oszkarpowana była tylko zakrystia, bowiem nawę główną podpierały boczne aneksy.
W korpusie nawy oddzielono od siebie dwoma ostrołukowymi arkadami i czworobocznym filarem oraz zwieńczono nad nawą główną na wysokości 6,7 metra sklepieniem krzyżowo – żebrowym, przy czym zachodnie przęsło uformowano jako znacznie węższe od pozostałych. Żebra sklepień, gruszkowe w przekroju, opuszczono na piramidalne wsporniki. W nawie bocznej zastosowano trzy przęsła sklepienia krzyżowo – żebrowego o różnych wymiarach przęseł, a także sklepienie sześciodzielne w apsydzie. Wnętrze prezbiterium przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym ponad przęsłem prostokątnym, oraz sklepieniem sześciodzielnym ponad wschodnim zamknięciem. Żebra spięto okrągłymi zwornikami i osadzono na wysoko zawieszonych drobnych wspornikach. Ściany pokryto w drugiej połowie XIV wieku barwnymi polichromiami. Kolejne zostały domalowane prawdopodobnie w XVI wieku (dziewięciu klęczących rycerzy).
Stan obecny
Obecny wygląd kościoła, zwłaszcza od strony zewnętrznej, jest wynikiem regotyzacji z końca XIX wieku. Dobudowana została wówczas wieża oraz nowe przypory, przekształcono północną część korpusu, a w oknach wymieniono maswerki (jedyny oryginalny przetrwał tylko we wschodnim oknie na osi prezbiterium). Wewnątrz zachowały się sklepienia, pastoforium w prezbiterium z końca XIV wieku, oraz cenne polichromie ścienne x XIV-XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chytil K., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, díl Politický okres Chrudim, Praha 1900.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Frolík J., Stránská P., Švédová J., Výzkum u kostela sv. Petra a Pavla v Kostelci u Heřmanova Městce (okr. Chrudim), „Archeologie východních Čech”, 10/2015.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.