Historia
Pierwsza siedziba mieszkalno – obronna w Kokořínie powstała w drugiej połowie XIII wieku nieopodal wsi Hradsko (Starý Kokořín, Staráky). W 1320 roku w źródłach pisanych po raz pierwszy odnotowana została nazwa Kokořín, choć dotyczyła ona jeszcze dworu, a nie zamku. Jego właścicielem był niejaki Jindřich z Osméchova (Samechova), od którego miejscowe dobra pozyskał Hynek Berka z Dubé, jeden z najbogatszych i najpotężniejszych możnych tamtych czasów, komornik Królestwa Czeskiego, a później burgrabia zamku praskiego. Z inicjatywy nowego właściciela w drugim kwartale XIV wieku wzniesiono około dwa kilometry na północ nowy zamek.
W okresie wojen husyckich Kokořín dzierżył Aleš Škopek z Dubé, stronnik Zygmunta Luksemburczyka i katolickiej szlachty. Z tego powodu około 1426 roku zamek mógł zostać zdobyty i spalony przez husytów. Jeśli doszło wówczas do tego, to prawdopodobnie zniszczenia szybko naprawiono, gdyż niewiele później u księdza na Kokořínie deponowane były kosztowności niejakiej pani Kateriny, wdowy po Hlasie, obawiającej się utraty majątku w niespokojnych czasach. W 1434 roku zamek odziedziczył Bohuněk z Klinštejna, jednak wkrótce musiał z powodu długów sprzedać Kokořín. W 1437 roku właścicielem zamku stał się Jan Řitka z Bezdědic, natomiast od 1444 roku Záviša z Klinštejna, zwolennik husyckiego króla Jerzego z Podiebradów. Záviša zmarł w 1454 roku, pozostawiając małoletniego syna Jana, zbyt młodego do zarządzania majątkiem.
W drugiej połowy XV wieku właściciele zamku i podległych mu dóbr zmieniali się dość często, a co więcej prowadzili ze sobą sądowe spory majątkowe, przez co nikt nie inwestował w rozbudowy lub nawet większe naprawy. Stan zamku stopniowo się pogarszał, zaś jego pomieszczenia zapewne przestawały odpowiadać potrzebom wygodnego życia z okresu schyłku średniowiecza. Gdy w 1522 roku Kokořín odziedziczył Hynek z Šebířova, zamek nie nadawał się już do zamieszkania i Hynek zmuszony był przeprowadzić się do pobliskiego dworu. W 1545 roku w księgach wieczystych zapisano, że majątek składał się z dworu, wsi oraz młyna, ale sam zamek był opuszczony.
W XVII i XVIII wieku Kokořín przechodził przez ręce kolejnych właścicieli i stopniowo zamieniał się w ruinę. W 1894 roku kupił ją Václav Špaček, którego syn Jan zainwestował w wielką odbudowę. W latach 1911-1916 zamek odbudowano, na podstawie planów architekta Eduarda Sochora i zgodnie z instrukcjami Augusta Sedláčka i Čeňka Zíbrta, niestety dopuszczając się przy okazji zbyt dużych odstępstw od pierwotnego wyglądu. W 1951 roku Kokořín został znacjonalizowany i skonfiskowany przez państwo czechosłowackie.
Architektura
Starý Kokořín (Staráky) znajdował się po wschodniej stronie wsi, na zespole skalnych bloków, odciętych od reszty terenu na północy i wschodzie za pomocą zaoblonego w planie przekopu. Jego uzupełnieniem była naturalna szczelina po stronie północno – zachodniej. Bramę, wiodącą przez drewniany most, strzec mogła cylindryczna wieża główna, usytuowana we wschodniej części założenia. Za nią, w południowej i zachodniej części niewielkiego zamku, zapewne znajdowały się drewniane zabudowania mieszkalne. Ich najniższe pomieszczenia były częściowo wyciosane w kamiennym podłożu na czterech różnych poziomach wysokości. Po stronie południowej pomiędzy skałami mogła się znajdować furta wypadowa.
Zamek Kokořín powstał jako niewielkie założenie o długości około 80 metrów i szerokości zaledwie 20 metrów, wzniesione na podłużnym bloku piaskowca, za sprawą którego otrzymał lekko zakrzywiony kształt. Skała dzięki prawie pionowym ścianom zapewniała bardzo dobre warunki obronne praktycznie z każdej strony. Co więcej od strony wschodniej zamek chroniły wysokie i strome zbocza opadające ku wąskiej dolinie rzeki Pšovka. Na zachód od zamku, gdzie natura ukształtowała szeroki płaskowyż, przez gęste lasy przebiegał z północy szlak do Mélnika na południu.
Droga do zamku wiodła od południowego – zachodu, okrążała skałę zamkową od południa i dochodziła do murów po wschodniej stronie. Z tego powodu wielka cylindryczna wieża – bergfried, została wzniesiona na zachodnim, kontrolującym drogę krańcu założenia, a nie przy wschodniej bramie, która zabezpieczona była szerokim i głębokim na 6 metrów przekopem, utworzonym pomiędzy dwoma skalnymi blokami. Nad przekopem przerzucony był drewniany most, przy zamku wyposażony w część zwodzoną, opieraną na jednym z dwóch kamiennych filarów stanowiących podstawę mostu. Tuż przed bramą prawdopodobnie rozlokowało się niewielkie gospodarcze podzamcze. O jego istnieniu pośrednio świadczyłby bardzo wąski otwór bramny o szerokości 1,4 metra i most zwodzony, który byłby zbyt wąski dla wozów. Nieco niżej znajdowało się drugie, większe podzamcze. Na jego terenie mogło się znajdować gospodarcze zaplecze zamku, wypełnione zabudowaniami takimi jak kuźnia, stodoły, spichlerze, mieszkania dla służby czy spiżarnie.
Długi i wąski dziedziniec zamkowy, pomniejszony został przez znajdujący się po wschodniej stronie budynek mieszkalny. Miał on prostokątny w planie kształt i grube aż na 2 metry ściany, z których północna stanowiła jednocześnie odcinek muru obwodowego zamku. Jego przyziemie, wyciosane częściowo w skale, zawierało tylko ciemną suterenę. Główna komnata na piętrze dostępna była przez drewnianą kładkę z sąsiednich bloków skalnych. Zajmowała ona całe piętro, posiadała płaski drewniany strop i oświetlana była przez pięć okien. Powyżej usytuowano jeszcze dwie kondygnacje. Między bramą a pałacem znajdował się trójkątny, odgrodzony dziedzińczyk, w którym prawdopodobnie znajdowała się wciągarka do czerpania wody ze studni w przekopie. Służył do tego szyb wykuty w piaskowcowej skale pod murami.
Zachodnia część zamku znajdowała się na wyższym poziomie, bowiem posadowiony został na skalnym bloku, na którym umieszczono drugi budynek mieszkalny. Posiadał on dwie, częściowo wykute w skale, sklepione kolebkowo piwnice, przy czym w południowej, być może wtórnie, wykopano korytarz wiodący do małej furty w murze, wiodącej poza obręb zamku. Piętro budynku przykryte było drewnianym stropem. W odróżnieniu od ciemnej piwnicy mogło ono pełnić już funkcje mieszkalne, przykładowo dla straży pełniącej służbę w koronie murów obronnych i na sąsiedniej wieży. Dodatkowe, drewniane zabudowania o gospodarczym charakterze mogły być na dziedzińcu przystawione do wewnętrznych ścian muru obronnego.
W odległości około 7 metrów od budynku, znajdowała się cylindryczna, mocno wciśnięta w obwód murów wieża o funkcji bergfriedu. Miała ona około 9 metrów średnicy, 32 metry wysokości i ściany o grubości 3 metrów (część czołowa wraz z murem obronnym posiadała masę aż 5 metrów grubości). Do jej wnętrza wiódł ostrołukowy portal, umieszczony na wysokości 11 metrów i prawdopodobnie połączony pomostem z sąsiednią zabudową. Trzy metry poniżej, na pierwszym piętrze wieża miała drugie wejście, które łączyło się drewnianym gankiem z koroną murów obronnych. Sklepione przyziemie wieży było, jak często w bergfriedach, dostępne z pierwszego piętra przez otwór w podłodze. Pozostałe trzy kondygnacje pokrywały drewniane stropy, osadzone (aby nie osłabiać konstrukcji wieży) na kamiennych konsolach. Połączone ze sobą drabinami piętra oświetlały jedynie wąskie, małe okna. Najwyższa kondygnacja została zwieńczona machikułami na wystających wspornikach i kamiennym, stożkowatym hełmem.
Dolina po wschodniej stronie zamku miała strome zbocza, przez co straż nawet z bergfriedu nie mogła dobrze kontrolować jej dna. Zapewne w celu zabezpieczenia Pšovki, po północnej stronie Kokořína usytuowany został niewielki gródek Nademy, zajmujący skalisty, nadrzeczny cypel. Składał się on z dwóch części, rozdzielonych naturalną szczeliną między skałami. W każdej na najwyżej położonych ostańcach przypuszczanie znajdowały się wieże: jedna chroniąca wjazdu, druga dominująca nad najważniejszymi zabudowaniami. W złożonym, wielopoziomowym terenie usianym skalnymi blokami komunikacja odbywać się mogła za pomocą drewnianych kładek, mostów, schodów, przejść i nawet aż czterech bram. Usytuowany od północy wjazd na teren gródka poprzedzony był poprzecznym przekopem.
Kolejny gródek o współczesnej nazwie Kostelícek (Šemanovický Důl) czuwał nad kontrolą szlaku na północnym – zachodzie, po przeciwnej stronie płaskowyżu, na cyplu wcinającym się w wąski wąwóz. Chroniony był usypanym w odległości około 70 metrów ziemnym wałem i rowem, a także fosą utworzoną przez poszerzenie naturalnej szczeliny skalnej. Zabudowa gródka była w większości konstrukcji drewnianej, częściowo tworzonej przez wyciosanie skalnego podłoża. Pomieszczenia budynku mieszkalnego gródka, a nawet sąsiedniej czworobocznej wieży, ogrzewane były piecami kaflowym. Komunikację pomiędzy nimi zapewniały wyciosane w kamieniu schody.
Stan obecny
Zachowany do dziś zamek jest jedną z najbardziej urokliwie położonych budowli na terenie Czech. Przedstawia on sobą niesamowity widok, choć warto pamiętać, iż zawdzięcza go neogotyckiej odbudowie, która nie zawsze była zgodna z pierwotnym stanem. Dotyczy to zwłaszcza wyglądu zachodniego budynku mieszkalnego, zburzonego i wzniesionego od podstaw, a także sąsiedniej cylindrycznej wieżyczki. Z czasów odbudowy pochodzi też większość detali architektonicznych, takich jak ościeża okienne i drzwiowe, wykusz na zewnętrznej ścianie budynku mieszkalnego (prawdopodobnie utworzony na miejscu oryginalnego, średniowiecznego), czy krenelaż muru obronnego. Kokořín udostępniony jest do zwiedzania od kwietnia do końca października w godzinach od 9.00 do 16.00 (do 17.00 w środku sezonu, czerwiec – sierpień). Zamek jest zawsze zamknięty w poniedziałki. Wolny jest wstęp na teren skał zajmowanych niegdyś przez pobliskie gródki strażnicze.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Vojkovský R., Kokořín. Hrad a zámek a čtyři skalní hrádky východně od Mělníka, Hukvaldy-Dobrá 2016.