Historia
Miasto zostało założone w latach 60-tych XIII wieku przez króla Przemysła Ottokara II, na miejscu starszej osady leżącej na ważnym szlaku z Pragi przez Pilzno do Bawarii. Zapewne wkrótce potem Klatovy zaczęto otaczać miejskimi murami obronnymi, choć prace te spowolnić musiał pożar miasta z 1288 roku. Rozbudowę obwarowań kontynuowano w XIV wieku w czasach rządów dynastii Luksemburgów, którzy dbali o miasto obdarzając je licznymi przywilejami. Nie były to działania bezinteresowne, gdyż podobnie jak od innych miast które znajdowały się blisko granicy i na ważnych szlakach handlowych, Karol IV i Wacław IV oczekiwali pomocy w zwalczaniu band łupieżców, wypadów wrogich sąsiadów, czy zbrojnej opozycji. Przykładowo w 1387 roku mieszczanie zostali zwolnieni z podatków na dwa lata oraz otrzymali zgodę na pobieranie opłat z cła, w zamian za co dochody te miały być przeznaczone na naprawę murów, baszt i przekopu. Podobne zwolnienia Klatovy uzyskało w 1396 i 1402 roku, w zamian za co mieszczanie wsparli wojska królewskie w 1406 roku w trakcie wypadu górnobawarskich wojsk na Czechy.
XV-wieczne prace nad obwarowaniami miejskimi związane były przed wszystkim z ich przystosowaniem do użycia broni palnej. Nie wiadomo jednak czy drugi, zewnętrzny pas muru miejskiego powstał jeszcze przed wybuchem wojen husyckich, czy też po ich zakończeniu. Klatovscy mieszczanie wcześnie, już w 1419 roku opowiedzieli się po stronie buntowników, symbolicznie niszcząc znajdujący się w mieście klasztor dominikański. W kolejnych latach uczestniczyli w zbrojnych wyprawach Taborytów, nierzadko się przy tym bogacąc. Brali również udział w nieudanym oblężeniu Pilzna w latach 1433-1434. Pozostali po stronie skrajnych husytów nawet na polu bitwy pod Lipanami z 1434 roku, kiedy to ostatecznie zwyciężyła umiarkowana część ruchu husyckiego.
Prohusyckie sympatie mieszczan sprawiły, iż Klatovy były wierne „husyckiemu” królowi Jerzemu z Podiebradów. W 1464 roku gdy miasto i przedmieścia zniszczył pożar, władca pomógł mieszczanom zwolnieniami z opłat, a oni cztery lata później wsparli odziały królewskie w starciu z Bawarami pod Nýrskiem, ponoć przechylając tym szalę wagi na korzyść Czechów. Zasługi klatovian docenił kolejny król, Władysław Jagiellończyk, który w 1472 roku potwierdził mieszczanom przywileje uzyskane od poprzednich władców. Rok później odziały z Klatovy obległy i zdobyły zamek Pušperk, gdzie chronił się bawarski garnizon. Miasto angażowało się w wewnętrzne walki jeszcze na przełomie XV i XVI wieku, musiały więc być przez cały ten czas obwarowania miejskie utrzymywane w dobrym stanie i gotowości, a zapewne także modernizowane by nadążać za rozwijającą się sztuką oblężniczą. Sprzyjał temu stały rozwój i bogacenie się miasta, zastopowane jedynie na krotką chwilę na skutek represji po nieudanym powstaniu antyhabsburskim z 1547 roku.
Znaczne szkody miastu i jego obwarowaniom przyniosła wojna trzydziestoletnia w pierwszej połowie XVII wieku. W okresie tym rozpoczął się również szkodliwy zwyczaj zabudowywania zrujnowanych murów rożnego rodzaju dobudówkami, szopami i innymi miejskimi budynkami. Po 1664 roku rozpoczęto częściowe naprawy, jednak to co udało się odnowić zostało zniszczone w wielkim pożarze miasta z 1689 roku. Kolejne drobne uszkodzenia murów spowodował pożar w 1700 roku. W XVIII wieku rozpoczęto pierwsze rozbiórki archaicznych już fortyfikacji, które kontynuowano w XIX stuleciu. Unicestwieniu uległy wówczas wszystkie bramy miejskie w celu udrożnienia ruchu ulicznego.
Architektura
Klatovy założono na wywyższonej ponad okoliczne tereny terasie, w lekkim zakolu niewielkiej rzeki Drnový, która obejmowała miasto od zachodu i częściowo południa. Najmniej chronioną warunkami terenowymi była strona wschodnia i południowo – wschodnia, gdzie nie istniały żądne wyższe stoki. Obwarowania otrzymały kształt zbliżony w planie do owalu z nieco dłuższymi bokami na linii wschód – zachód, obejmującymi obszar około 11,5 ha. W ich obrębie, bliżej części południowej, mieścił się kwadratowy rynek, blisko wschodniej części muru miejskiego znajdował się kościół farny Narodzenia Panny Marii, a południowo – wschodni narożnik wypełniał klasztor dominikański, choć w pierwszej połowie XIV wieku przeniesiony został on na północne przedmieście, a jego miejsce zajął w trakcie wojen husyckich arsenał, zaś od końca XV wieku spichlerz i kamienice mieszczańskie.
Główny mur obronny otrzymał około 1,8 – 2 metry grubości i wysokość około 10-12 metrów. Zwieńczony był przedpiersiem z krenelażem za którym przebiegał chodnik straży, być może w późniejszym okresie kryty daszkiem. Obwód muru wzmocniony został otwartymi od wnętrza około 12 basztami półokrągłymi i nieco mniejszą ilością początkowo także otwartych baszt czworobocznych, przy czym te pierwsze mogły należeć do pierwszego etapu budowy z XIII wieku, czworoboczne zaś najpewniej dodawane były na przestrzeni XIV wieku. Ponadto w newralgicznych miejscach obwodu, takich jak narożniki, funkcjonowały baszty pełne, cylindryczne (co najmniej trzy). Kurtyny między basztami miały od 25 do 30 metrów, co było typową odległością, pozwalającą na skuteczny ostrzał flankowy z kuszy.
W XV wieku fortyfikacje miasta Klatovy rozbudowano na całym obwodzie o zewnętrzny, niższy mur, który utworzył przed pierścieniem głównego muru obronnego parcham (międzymurze) o szerokości około 10 metrów. Nowy mur wzmacniała nieznana ilość czworobocznych, otwartych od wnętrza baszt, które prawdopodobnie były równe wysokością lub niewiele jedynie wyższe od sąsiadujących z nimi kurtyn. Baszty zewnętrzne prawdopodobnie stały w miejscach, gdzie w długości muru obronnego znajdowały się kurtyny, nie były więc ustawione przed basztami głównego obwodu, a naprzemiennie z nimi. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła odtąd nawodniona fosa o szerokości około 10 metrów, poprzedzona ziemnym wałem.
Na przełomie XV i XVI wieku przed czołem zewnętrznego wału poprowadzono linię trzeciego muru obronnego o grubości około 1 metra, oraz drugi, zewnętrzny przekop, przed którym zapewne znajdował się jeszcze jeden wał. Mur trzeciego pierścienia obronnego zwieńczony był szachulcowym, krytym gankiem, podobnie jak umieszczone w jego linii półkoliste baszty. Baszt było przypuszczalnie od 13 lub 15, były one wyższe o jedną kondygnację od kurtyn, pozbawione tylnych ścian i wysunięte w stronę zewnętrznego przekopu. Rozmieszczono je w miarę regularnych odstępach, prawdopodobnie na całym obwodzie miasta. Trzeci pas muru wzniesiono w odległości około 24 metrów przed linią głównego muru obronnego.
Do miasta prowadziły trzy bramy, wszystkie skomunikowane z drogami wiodącymi do narożników rynku. Na północy znajdowała się brama Praska, na zachodzie brama Říšská (Szpitalna), a na południu Lubská. Komunikację w średniowieczu uzupełniała jeszcze furta po stronie południowo – zachodniej. Główne bramy, a być może także i furta, osadzone były w czworobocznych wieżach z przejazdami w przyziemiu. Po wybudowaniu drugiego i trzeciego obwodu murów przedłużone zostały szyjami, na początku których postawiono czworoboczne budynki bramne, kryte kalenicowymi dachami i przynajmniej w niektórych wypadkach zaopatrzone w narożne bartyzany.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego obwarowania najlepiej zachowały się we wschodniej i północno – zachodniej części starego miasta, przy czym pozostałości obwarowań dotyczą przede wszystkim głównego, wewnętrznego pierścienia oraz zewnętrznego obwodu z przełomu XV i XVI wieku, natomiast XV-wieczny mur środkowy przetrwał przede wszystkim między zabudowaniami mieszkalnymi po stronie północno – wschodniej. Części murów obronnych przetrwała również na południu, z fragmentem od strony południowo – zachodniej przy kolegium jezuickim. Półokrągłe i czworoboczne baszty zobaczyć można w parku przy ulicy Jiráskova i Komenského. Cylindryczna baszta znajduje się po północno – wschodniej stronie dawnego obwodu, za ulicą Václavską.
pokaż płd-wsch część obwodu obwarowań na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hostaš K., Vaněk F., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 7. Politický okres Klatovský, Praha 1899.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.