Historia
Pierwsza wiarygodna wzmianka o zamku Kaltenštejn pochodzi z 1295 roku, kiedy to był przedmiotem sporu między księciem świdnickim Bolkiem I a biskupem wrocławskim Janem III. Zamek był wówczas nazywany „nowo wybudowanym” i znajdującym się w „na ziemi nyskiej”, będącej wówczas w posiadaniu biskupów. Bolko wykupił go z rąk pierwotnych budowniczych określanych jako „wrogowie Kościoła”, którymi prawdopodobnie byli przedstawiciele jednej z okolicznych szlacheckich rodzin (być może Wüstehubovie). Zgodnie z wyrokiem wydanym przez biskupa krakowskiego książę musiał albo zniszczyć zamek, albo przekazać go biskupowi wrocławskiemu. Bolko wybrał drugą opcję, gdyż w 1299 roku zamek był już w posiadaniu biskupiego kasztelana, Dětřicha.
Z okresu wojen husyckich brakuje informacji o zamku, wydaje się jednak, iż w przeciwieństwie do wielu innych warowni, nie został zdobyty przez buntowników i obsadzony był przez biskupiego burgrabiego. Dopiero w 1441 roku zajął go rycerz Zikmund Rachn, który dodatkowo poważył się porwać córkę królewskiego hejtmana Půty z Častolovic. Kaltenštejn jeszcze w tym samym roku obległy i zdobyły wojska biskupie, a Zikmund został schwytany, torturowany i ostatecznie stracony. Uszkodzony zamek został naprawiony, prawdopodobnie przez zamkowego burgrabiego Hanuška z Mušina, wyznaczonego wówczas przez biskupa wrocławskiego Konrada, lecz w następnych latach zaczął tracić na znaczeniu.
W 1455 roku biskup wrocławski Piotr wyznaczył na dożywotniego kasztelana Kaltenštejnu niejakiego Krzysztofa z Czesschdorfu, a w 1466 roku zamek miał być więzieniem dla wrocławskiego proboszcza Jana Deustera. Cześć lat wcześniej za zgodą biskupa Mikołaj Meinholt wymienił swe dobra Frýdberk za Kaltenštejn, natomiast od 1472 roku na zasadzie zastawu posiadał je jego syn Hynek Meinholt. Ostatnim znanym dzierżawcą Kaltenštejnu był od 1497 roku Hynek, zięć Jindřicha z Tetova, a dwa lata później sam Jindřich, który otrzymać go miał w dożywocie od biskupa Jana Rotha. Do zburzenia zamku prawdopodobnie doszło w 1505 roku, kiedy to wykorzystano go jako źródło materiału budowlanego dla pobliskiego zamku Jánský Vrch, który był wówczas poddawany gruntownej przebudowie.
Architektura
Zamek został zbudowany na wzniesieniu o stromych i skalistych stokach z trzech stron, a o nieco łagodniejszym nachyleniu ku południowemu – zachodowi, w stronę doliny Meriánskiego i Czarnego potoku. XIII-wieczny rdzeń zamku o wymiarach 45 × 30 metrów usytuowano w najwyższym punkcie wzgórza i otoczono obwodem kamiennych murów obronnych (2 metry grubości, około 7 metrów wysokości) dostosowanych kształtem do formy terenu.
W sylwetce zamku dominowała masywna, cylindryczna wieża – bergfried o średnicy w przyziemiu 10,6 metra i grubości muru 4,35 metra (na wyższych piętrach mur wieży miał już tylko 1,5 metra grubości). Wieża była pierwotnie dostępna jedynie przez portal na pierwszym piętrze, osadzony na wysokości około 6 metrów i zamykany drzwiami, które można było blokować ryglem osadzanym w otworze w murze. Na sam dół ciemnego i dusznego przyziemia, dostać się można było tylko za pomocą drabiny, natomiast powyżej pierwszego piętra prowadziły schody w grubości muru, zaczynające się w sklepionym korytarzyku wejściowym. Ciekawostką była zachowana na samym dnie wieży mała komórka piwniczna o głębokości pół metra i szerokości 0,6 metra. Wieża oryginalnie posiadać musiała przynajmniej trzy kondygnacje, czyli trochę więcej niż zachowane do dzisiaj 20 metrów wysokości. Jej zewnętrzne elewacje rozdzielone zostały dwoma odsadzkami: jedną tuż poniżej portalu wejściowego i jedną blisko postawy wieży.
Na wschód od wieży głównej usytuowano dwutraktowy budynek mieszkalny o wymiarach 11 x 13 metrów. Jedna jego część (południowa) była podpiwniczona i zwieńczona kolebkowo, a druga (północna) mieściła jedną większą, prostokątną w planie salę. Obie części o wewnętrznych wymiarach 9,5 x 4,6 metra, miały mury obwodowe grube na 1,1 – 1,2 metra oraz 0,8 metra w przypadku ściany działowej.
Od strony północno – zachodniej rozciągało się obwarowane murem grubości 1,7 metra podzamcze, dostępne przez prostą, przebitą w murze bramę i prawdopodobnie drewniany most. Zajęło ono najłagodniej opadającą część wzgórza, którą zgodnie z uskokiem terenu podzielono na dwie części, przy czym w długości dzielącego muru poprzecznego usytuowano niewielki budynek bramny. Według dokumentów źródłowych z 1443 roku na podzamczu funkcjonował browar, stajnie, młyn i głęboka studnia.
W pierwszej połowie XV wieku zamek otoczono drugim, zewnętrznym pasem muru obronnego, co po stronie zachodniej i południowej wydłużyło i dodatkowo zabezpieczyło drogę dojazdową do zamku górnego. W sumie trzeba było wówczas pokonać do niego aż cztery bramy. Dodatkowo na południowym – zachodzie, tuż za pierwszą bramą, w długości muru obronnego umieszczono niedużą basztę wykuszową, wysuniętą przed lico muru o około 1,6 – 1,9 metra. Zamek nie był natomiast zabezpieczony przekopem.
Stan obecny
Obecnie najlepiej zachowanym elementem zamku jest połowa cylindrycznej wieży, przetrwała wciąż do wysokości około 20 metrów. Ponadto widoczne są mniejsze fragmenty murów oraz relikty dolnych partii budynku mieszkalnego z zasypanymi piwnicami. Wstęp na teren ruiny jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Morava, t. II, red. Z.Fiala, Praha 1983.
Kouřil P., Prix D., Wihoda M., Hrady českého Slezska, Brno – Opava 2000.
Plaček M, Hrady a zámky na Moravě a ve Slezsku, Praha 1996.