Historia
Budowę kościoła Wniebowzięcia NMP rozpoczęto w 1475 roku, choć murowana świątynia późnoromańska funkcjonowała już w Kájovie przed 1255 rokiem i miała ona z kolei zastąpić jeszcze starszy, drewniany kościół. Patronat nad tym kościołem sprawował klasztor cystersów w Zlatej Korunie, a co najmniej od 1320 roku był on świątynią parafialną. Budowla ta spłonęła w 1422 roku w czasie husyckiej wyprawy na pobliski Krumlov. Po zakończeniu wojen husyckich została odbudowana, o czym świadczyło udzielenie odpustów na ten cel w 1448 roku.
W 1469 roku Kájov zdobyły utrakwistyczne wojska Petra Kaplířa z Vimperka. Ówczesny proboszcz kościoła, Michael Pils, nie uciekł, jak to najczęściej bywało, ale wraz z nauczycielem pobliskiej szkoły zabarykadował się w kościele, w którym skutecznie się bronił. Spaleniu uległa wówczas jedynie plebania i budynek szkoły. Po uspokojeniu sytuacji, w kolejnych latach Michael Pils rozpoczął zbieranie funduszy na odbudowę ze zniszczeń i wzniesienie nowego kościoła, nad którym prace ukończono już po dziesięciu latach, w 1485 roku. Tak szybka budowa możliwa była dzięki przedsiębiorczości proboszcza oraz wsparciu udzielonego przez możny ród Rožmberków.
Nowożytne przekształcenia dotknęły kościół w XVII wieku, po upadku antyhabsburskiego powstania, które zapoczątkowało wojnę trzydziestoletnią. Spowodowało to rekatolizację kraju i odżycie ruchu pielgrzymkowego z którym kościół od dawna był związany. Plebanię przebudowano w 1661 roku z inicjatywy Matouša Ungera, ówczesnego proboszcza i późniejszego opata klasztoru w Zlatej Korunie. Dwa lata później wyremontowano wieżę kościoła, a w 1665 roku przebudowano zakrystię. W 1690 roku w odnowioną wieżę uderzył piorun, co wymusiło kolejne naprawy w latach 1691-1692. Następne prace budowlane miały miejsce w drugiej połowie XVIII stulecia, kiedy to połączono stary kościół późnoromański z późnogotycką świątynią i zabudowaniami plebani. W drugiej połowie XIX i pierwszej połowie XX wieku kościół przeszedł kilka remontów, lecz po wydaleniu miejscowej ludności niemieckiej w 1945 roku jego znaczenie jako miejsca pielgrzymkowego zmalało. Mimo wykorzystania do celów sakralnych kościół i przylegające do niego budynki były w stanie wymagającym szeroko zakrojonych prac renowacyjnych, które podjęto dopiero w 1989 roku.
Architektura
Kościół Wniebowzięcia NMP wzniesiono na niewielkim wzgórzu górującym nad wsią, na południe od XIII-wiecznego kościoła późnoromańskiego, który był niedużą jednonawową budowlą z węższym, czworobocznym prezbiterium po stronie wschodniej, przykrytym wewnątrz w dwóch prostokątnych przęsłach sklepieniem krzyżowym. Nawa prawdopodobnie przykryta była płaskim, drewnianym stropem. Wejście do późnoromańskiego kościoła pierwotnie znajdowało się w ścianie zachodniej, ale w XV wieku przebito nowe po stronie północnej. Jego wewnętrzne elewacje, zarówno w nawie jak i prezbiterium, pokryte zostały malowidłami figuralnymi i ornamentalnymi, naniesionymi w technice al secco, a więc na suchy tynk. Charakteryzowały się ciepłą kolorystyką obrazów, misternie skonstruowanymi elementami architektonicznymi, oraz miękko ukształtowanymi typami figuralnymi.
Późnogotycki kościół Wniebowzięcia NMP otrzymał dwunawowy korpus na planie prostokąta (20,7 x 12,3 metra) oraz obszerne prezbiterium (15,5 x 7,2 metra) z wielobocznym zamknięciem na wschodzie (pięć boków ośmioboku). Po stronie północnej na jego styku z korpusem nawowym przystawiono prostokątną zakrystię, natomiast w południowo – zachodnią część bocznej nawy wtopiono czworoboczną wieżę. Całość (poza wieżą) opięto uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi przepruto ostrołukowe, wysokie rozglifione okna.
Wejście do kościoła umieszczono w sklepionej krzyżowo kruchcie po stronie północnej, lecz kolejny portal znalazł się także w drugim przęśle od wschodu nawy południowej. Ten ostatni otrzymał romanizującą formę za sprawą profilowanego, półkolistego zamknięcia, wewnątrz którego osadzono pokryty malowidłami tympanon oparty w narożnikach na dwóch zaoblonych wspornikach. Kruchta północna została otwarta półkolistą, profilowaną arkadą, rozpostartą pomiędzy dwoma przedłużonymi przyporami. W jej wnętrzu znalazł się ostrołuczny portal z pokrytym malowidłami tympanonem i profilowanymi ościeżami zakończonymi na cokole. Otwór przejścia portalu otrzymał formę siodłową (dwuramienną).
Wewnątrz prezbiterium od korpusu oddzielono ostrołuczną, profilowaną arkadą łuku tęczowego i zwieńczono żebrowym sklepieniem sieciowym, wzorowanym na sklepieniu prezbiterium kościoła św. Idziego w Milevsku. Żebra przedłużono na smukłe, przyścienne służki zakończone profilowanymi konsolami. Konsole te podwieszono na wyższej wysokości w przęsłach zachodnich niż w przęsłach wschodnich.
Korpus przykryto rożnymi formami sklepienia gwiaździstego, opartego na dwóch smukłych, cylindrycznych filarach, natomiast trzeci, masywniejszy filar wieloboczny został nietypowo, asymetrycznie umieszczony w południowo – zachodnim narożniku nawy, gdzie podtrzymywał także wieżę. Żebra korpusu spięto dziewięcioma zwornikami, w tym ośmioma otwartymi i jednym pełnym. Opuszczono je na przyścienne, ośmioboczne służki podwieszone na drobnych konsolach. W filary żebra wtopiono bezwspornikowo, za wyjątkiem dwóch żeber od wschodu i zachodu przy każdym filarze cylindrycznym, które przedłużono służką aż do posadzki. Po zachodniej stronie korpusu umieszczono emporę z późnogotycką kamienną balustradą zdobioną maswerkami. Również ona przykryta została sklepieniem gwiaździstym czteroramiennym.
Stan obecny
Gotycka bryła kościoła Wniebowzięcia NMP posiada dziś tynki pomalowane w okresie baroku na szare wzory imitujące kwadrowanie oraz szare opaski wokół okien. Przekształcona została również górna partia wieży, okna utraciły maswerki, przed fasadę korpusu dostawiono aneks ze schodami, a późnoromański kościół (kaplica Śmierci Marii Panny i kaplica św. Linharta) po północnej stronie prezbiterium połączony został z kościołem późnogotyckim nowożytnymi zabudowaniami. Wewnątrz kościoła oprócz okazałych sklepień z systemem ich podtrzymywania zachowała się późnogotycka empora w korpusie nawowym i arkada tęczy. Na ścianie północnej prezbiterium widoczne są fragmenty malowideł ściennych z XV wieku. Kolejne malowidła z przełomu XV i XVI wieku znajdują się we wnętrzu kruchty północnej, a freski z drugiej połowy XIV wieku w późnoromańskim kościele. W tym ostatnim przetrwało także sklepienie części prezbiterialnej. Późnogotyckie portale zachowały się nie tylko w kościele, ale i w murze okalającym świątynię.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Foltýn D., Sommer P., Vlček P., Encyklopedie českých klášterů, Praha 1998.
Mareš F., Sedláček J., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu Krumlovském, Praha 1918.
Pavelec P., Středověká nástěnná malba v jižních Čechách, Olomouc 2013.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.