Historia
Kadaň został założony w pobliżu przeprawy przez rzekę Ochrzę, na starym szlaku handlowym łączącym Pragę z Miśnią, Halle i Lipskiem. Korzystne warunki geograficzne i topograficzne doprowadziły do wczesnego i szybkiego rozwoju osady. Najstarsze informacje o niej odnotowano w XII wieku, kiedy to miała w niej siedzibę joannicka komandoria. Bracia rycerze otrzymali Kadaň w 1186 roku od księcia Fryderyka Przemyślidy (Bedřicha). W 1261 roku Przemysł Ottokar II przejął osadę i ufundował nowe królewskie miasto, w którym jednocześnie rozpoczął budowę zamku. Warownia stała się siedzibą burgrabiego, (pierwszym potwierdzonym źródłowo był w latach 1277-1292 Albrecht z Žeberka), a okazjonalnie odwiedzali ją czescy władcy (między innymi w okresie 1295-1297 na zamku przebywał król Wacław II, wraz z żoną Gutą goszczący cesarskich książąt).
W 1306 roku cesarz Albrecht I Habsburg oddał zamek w zastaw Bedřichovi z Šumburka, lecz już w 1312 roku Jan Luksemburczyk wymógł na nim zwrot, a właściwie zamianę, dzięki której Kadaň wrócił w ręce królewskie. Od tamtego momentu zamek zarządzany był przez królewskich burgrabiów i podkomorzych. W 1362 miasto i zamek spłonęły w wielkim pożarze, lecz zostały szybko odbudowane, gdyż już w 1367 roku na zamku mieszkał przez kilka dni Karol IV. Po raz kolejny obecność tego władcy odnotowana została w 1374 roku. Uważał on zamek za ważną budowlę, bowiem oznaczył go jako niezbywalny majątek królewski w projekcie czeskiego prawa ziemskiego Maiestas Carolina, włączając do grupy innych zamków, które nie mogły być oddawane w dzierżawę.
W 1421 roku północno – zachodnie Czechy najechali husyccy prażanie, aby zabezpieczyć kraj przed wrogim najazdem z zewnątrz. Ich wojska podbiły znaczną część przygranicznych terenów, między innymi Cheb, Chomutov i Mašťov. Oblężono również i zdobyto Kadaň, bastion katolickich, niemieckojęzycznych patrycjuszy. Jeszcze jesienią tego samego roku oddział krzyżowców odbił miasto i zamek z husyckich rąk, przy czym w trakcie walk husycki hejtman Ojíř z Očedělic popełnił samobójstwo, wysadzając się w powietrze wraz z jedną z zamkowych wież. W 1422 roku król Zygmunt Luksemburczyk celem podreperowania finansów zastawił spustoszony zamek Erkingerovi ze Seinsheimu. Od tamtego momentu pozostał on już podporą sił katolickich.
W drugiej połowie XV wieku, w czasach króla Jerzego z Podiebradów, Kadaň dość często zmieniał właścicieli wywodzących się z rodów Lobkoviców i Šumburków, pomimo tego, iż w 1457 roku wydano przywilej zakazujący oddawania zamku w zastaw. Został on około 1467 roku naprawiony, lecz już w 1498 zniszczył go kolejny pożar, w wyniku którego aż do 1504 roku nie był zamieszkiwany. Odbudowę przeprowadzono w latach 1504-1517 z inicjatywy Jana Hasištejnskiego z rodu Lobkoviców, lecz już w 1511 roku pozwolono miastu wykupić uciążliwy zastaw za 18 tysięcy kop groszy, do czego doszło ostatecznie w 1519 roku. Kolejne prace remontowe miały miejsce w ciągu XVI wieku. W ich efekcie pozbawiony militarnego znaczenia zamek znacznie zatracił pierwotny wygląd, głównie poprzez obniżenie zniszczonych narożnych wież.
Podczas wojny trzydziestoletniej Kadaň bardzo ucierpiał z powodu działań armii obu stron i licznych pożarów. Wielki pożar z 1631 roku zniszczył znaczną część miasta, a w 1635 kolejny pożar pogłębił zniszczenia zamku. Wiele szkód przyniosła również szwedzka okupacja miasta z lat 30-tych i 40-tych XVII wieku, po której zamek pozostawał w stanie zbliżonym do ruiny. Dopiero w 1750 roku cesarzowa Maria Teresa zezwoliła odbudować opuszczoną warownię z przeznaczeniem na wojskowe koszary. Także one zostały zniszczone w wyniku pożaru z 1811 roku i następnie odbudowane w latach 1816-1818. W latach 90-tych XX wieku znacznie przebudowane pozostałości zamku przeszły na własność miasta.
Architektura
Zamek został wzniesiony na niewielkim nadrzecznym wywyższeniu terenu w południowej części miasta i włączony w ciąg jego murów obronnych. Zbudowano go na regularnym planie o wymiarach 50 x 45 metrów. Dziedziniec zamknął pojedynczy mur obronny o około 2 metrach grubości, a dodatkową osłonę od strony miasta (od północy, wschodu i częściowo od zachodu) utworzyła fosa oraz mur parchamowy, wydzielające łącznie 6 metrową strefę zewnętrznej obrony. Wjazd do zamku umieszczono od północy, czyli od strony miasta, gdzie zbudowano budynek bramny. Usytuowano go na obszarze międzymurza i poprzedzono mostem zwodzonym ponad fosą.
Głównym elementem obronnym i dominantą zamku były cztery czworoboczne wieże. Usytuowano je w narożach między trzema skrzydłami, a jedną, północno – wschodnią, połączono z dwoma kurtynami muru obronnego. Jako, że w kurtynie północnej znajdowała się brama, wieża północno – wschodnia flankowała wjazd na dziedziniec. Wzniesiono ją na planie kwadratu o długości boku 10 metrów i grubości murów 3,4 metra. Pierwotnie wejście do niej znajdowało się tylko na poziomie piętra, gdzie umieszczono ostrołukowy portal dostępny przez drewniany ganek łączący się z murem obronnym. Przyziemie dostępne było poprzez otwór w suficie, a na drugie piętro prowadziły schody w grubości muru, oświetlane małym ostrołukowym oknem w kamiennym obramieniu. Wieża południowo – wschodnia według badań archeologicznych miała bok długości 11 metrów i grubość murów dochodzącą do 3,6 metra. Bardzo podobne wymiary miała wieża północno – zachodnia: 3,2 metra grubości ścian i 10 metrów długości boku.
Prostokątne skrzydła mieszkalne dostawiono do wewnętrznych ścian murów po stronie południowej i zachodniej. Krótkie skrzydło o szerokości 10 metrów znajdowało się także po stronie północnej, między wieżą północno – zachodnią a bramą. W jego wnętrzu mieścić się mogła miedzy innymi zamkowa kaplica. Wschodnia strona dziedzińca początkowo nie była zabudowana, ale jeszcze w okresie gotyku dostawiono tam dwutraktowy budynek na rzucie zbliżonym do kwadratu. Dostęp do pomieszczeń na piętrach możliwy był poprzez zewnętrzne, drewniane ganki. W trakcie przebudowy późnogotyckiej w pomieszczeniach budynków mieszkalnych założono nowe sklepienia, a skrzydło usytuowane nad rzeką (południowe) otrzymało duży wykusz.
Zamek wyróżniało umiejscowienie w ciągu obwarowań miejskich i jednocześnie forma, która nie była dostosowana tylko i wyłącznie do obrony miasta, ale zachowywała niezależność w obrębie fortyfikacji miejskich. Kluczowe były cztery narożne wieże, z których dwie południowe były prawie równe z obwodem obronnym, a północne wystawały przed sąsiednie kurtyny, ale tylko od strony wschodniej i zachodniej (część północna miała równe lico). Dodatkowo autonomię zamku zapewniał zewnętrzny mur obronny i fosa. Charakterystyczną cechą było wysunięcie zamku ku rzece z obrysu miasta lokacyjnego, co zapewne spowodowane było naturalnymi warunkami terenu.
Stan obecny
Częściowo zachowany zamek, ze względu na liczne i gruntowne, zwłaszcza klasycystyczne przekształcenia, pozbawiony jest dziś pierwotnych, wczesnogotyckich cech stylistycznych, a co więcej utracił prawie całkowicie dominanty wysokościowe. Z wieży północno – wschodniej zachowało się przyziemie i dwa piętra, przy czym piętro drugie jest efektem rekonstrukcji z lat 70-tych XX wieku. Widoczny jest także północny budynek bramny. Pochodzi on z XVI wieku lecz powstał na miejscu wczesnogotyckiej bramy lub przedbramia. Posiada ostrołukowy portal umieszczonego w przyziemiu przejazdu. Relikty oryginalnej zabudowy ukryte są także w murach w południowej i zachodniej części zamku. Między innymi po stronie południowej odnaleźć można zamurowane dwudzielne okno i fragment okna jednodzielnego z XIII wieku, natomiast na piętrze wieży północno – wschodniej ostrołuczny portal. Od 2012 roku w budowli mieści się oddział muzeum miejskiego, z ekspozycją dotyczącą historii i budowy zamku w kontekście historii Kadaňia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.