Jestřebí – zamek

Historia

   Początki zamku Jestřebí (Habstein, pierwotnie Habichtstein) związane były z możnym rycerskim rodem Ronovców, a szczególnie jedną z ich gałęzi, panami z Dubé, którzy wysunęli się na czoło czeskiej szlachty w drugiej połowie XIII wieku. W 1296 roku jeden z nich, Hynek, pisał się z Jestřebí. W dokumencie datowanym na 1300 rok po raz pierwszy wyraźnie wspomniano o zamku Jestřebí, nie ma jednak pewności, czy wzmianka ta dotyczyła siedziby na skalnym bloku, czy bezimiennego zamku na Konvalinkovej Górze. W XIV wieku źródła historyczne o Jestřebí nie wspominały, pojawił się on dopiero na początku XV stulecia. Przypuszczalnie został zniszczony na początku XIV wieku i odbudowany sto lat później. Ewentualnie po porzuceniu zamku na Konvalinkovej Górze dopiero wówczas zasiedlono skałę nad wsią Jestřebí.
   Na początku XV wieku Jestřebí  władał ród Berków z Dubé. W 1403 roku wspomniany został Jindřich Berka zwany Jednookim, a następnie jego syn, Jindřich Hlaváč. W okresie wojen husyckich, pomimo iż większość rodu pozostała katolicka i wierna cesarzowi Zygmuntowi, Jindřich przeszedł na stronę utrakwistów. Uzyskał wśród nich wysoką pozycję hejtmana zamku i miasta Lipý, które husyci zdobyli na jego krewniakach w 1426 roku. W latach 30-tych i 40-tych XV stulecia na zamku Jestřebí siedział Čeněk, syn Jindřicha Hlaváča. Był to okres walk pomiędzy łużyckim Związkiem Sześciu Miast, a rodem Vartemberków, których stronę poparł Čeněk. Gdy w 1445 roku doszło do wielkiej odwetowej wyprawy zbrojnej Łużyczan, Čeněk Berka szybko oceniając sytuację i nie widząc szans na skuteczną obronę, sprzedał Jestřebí  Janowi ze Smiřic za 400 kop groszy czeskich. Nowy właściciel nie posiadał jednak zamku długo, gdyż w 1453 roku jako członek rady królewskiej został oskarżony  o zdradę i stracony, a jego majątek skonfiskowano.
   Około 1481 roku zamek kupił Kryštof z Vartemberka i przyłączył do swego rozległego majątku. Po jego śmierci, osiem lat później, zamkiem Jestřebí rządzili jego synowie, początkowo wspólnie, lecz w 1503 roku podzielili majątek, a zamek przypadł Zygmuntowi, który pisał się z niego w 1505 roku. Wkrótce zmarł on, a jego następca, brat Václav, nie mieszkał już na stałe w Jestřebí, lecz w swym zamku w Rybnovie, później zaś w nowo wybudowanej renesansowej rezydencji w Zahradkach. Surowy zamek w Jestrebi przestał w tym czasie spełniać nowożytne wymagania mieszkalne. W 1546 roku po raz pierwszy wspomniano o nim jako o opuszczonej budowli.
   Pod koniec XVIII wieku zamek stał się celem „romantycznych” wędrówek pierwszych turystów oraz niestety źródłem darmowego materiału budowlanego. Doprowadziło to do erozji skały, od której wkrótce zaczęły odpadać liczne fragmenty. W latach czterdziestych XX wieku dokonano neogotyckich przekształceń, wznosząc między innymi nową klatkę schodową.

Architektura

   Jestřebí usytuowane zostało w podmokłej, bagiennej dolinie strumienia Robečskiego, po południowej stronie jego nurtu. Głównym elementem zamku był charakterystyczny, wysoki na około 27 metrów skalny blok piaskowca, o podstawie węższej niż górna powierzchnia. W zachodniej części z głównej masy bloku wybijała się skała o wyglądzie przypominającym wieżę, pierwotnie ukształtowana przez naturę na planie zbliżonym do owalu, posiadająca wysokość niecałych 40 metrów. Obronny charakter całego skalnego bloku zwiększało jego usytuowanie na niewielkim wzgórzu, górującym około 65 metrami nad rozłożoną po stronie południowo – wschodniej osadą oraz zakładanymi już od XIII wieku stawami rybnymi.
   Po stronie południowo – wschodniej skalnego bloku pierwotnie znajdowała się obsługiwana przez kołowrót studnia i zabudowa gospodarcza. W jej skład wchodziły dwie komory wykute w skale i jedna zagłębiona w terenie, ale większość zabudowań była zapewne drewniana. W zanikłej części północnej znajdował się co najmniej jeszcze jeden wyciosany w skale obiekt, który mógł być wykorzystywany jako spiżarnia. Teren górnej części zamku, zgodnie z kształtem piaskowcowego ostańca, podzielono na dwa poziomy o różnej wysokości (główny blok skały oraz wyższy blok o wieżowym charakterze), oba zakończone płaską powierzchnią skały. Wejście prawdopodobnie znajdowało się po stronie północno – wschodniej, gdzie utworzono drewnianą, przystawioną do skały klatkę schodową, sięgającą umieszczonego na wysokości około 6 metrów wejścia. Schody te można było łatwo usunąć w razie zagrożenia, odcinając się od napastników.
   Wysokie, strome i pionowe ściany (w niektórych miejscach z nawisami) zapewniały wystarczającą ochronę górnych partii zamku, dlatego na krawędziach skalnego bloku wzniesiono mur o niewielkiej grubości i wysokości około 3,5 – 4,5 metra, zwieńczony blankowanym przedpiersiem. Także wspomniany ostaniec o kształcie wieży, przewyższający pozostałą część zamku o około 10 metrów, zwieńczony był blankowanym murem obronnym. Niższa część skalnego bloku okrążała skalną wieżę z trzech stron, tworząc rodzaj wąskiej galerii obronnej. Pozostała, szersza część wykorzystywana była jako dziedziniec i miejsce pod zabudowę.

Stan obecny

   Obecnie dawny zamek stanowią jedynie niewielki relikty pierwotnej zabudowy (mur z krenelażem), zniekształcone przez neogotyckie przekształcenia i dodatki (spiralna klatka schodowa po stronie południowo – wschodniej). Co więcej skalny blok jest dziś dużo mniejszy niż w czasach średniowiecza, podzielony nad dwie części z powodu erozji i destrukcyjnej działalności człowieka. Pomimo zabezpieczeń jeszcze w 2009 roku zawaliła się kolejna część skały o objętości 70 metrów sześciennych, przez co zamek czasowo był niedostępny dla zwiedzających. Niestety nie zachowało się pierwotne wejście do zamku, zniszczone w trakcie zawalenia części skały już na początku XIX wieku. Z pomieszczeń niższego poziomu zamku zachowały się dwie komory wykute w skale i jedna zagłębiona w terenie. Wejście na teren zamku, w tym na jego górną platformę, jest bezpłatne.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Havel Š., Jenč P., Novák V., Peša V., K počátkům hradu Jestřebí u České Lípy, „Archeologie ve středních Čechách”, 19/2015.

Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Kaňková H., Skalní řícení v lokalitě hradu Jestřebí, Praha 2010.

Panáček J., Neznámá vyobrazení hradu Jestřebí, okr. Česká Lípa, „Castellologica Bohemica”, 15/2015.