Historia
Zamek Jenštejn, pierwotnie zwany Jencenstein lub Jenstein, zbudowany został w latach 30-tych XIV wieku przez Jenčíka (Jenča) z Janovic, znanego w latach 1336-1341 jako sędzia dworski. Wzniesiono go w pobliżu ważnej drogi do Stará Boleslav, niedaleko osady Brandýs nad Labem.
W 1367 roku zamek kupił Pavel z Vlašimia, notariusz królewskiej komory i brat arcybiskupa praskiego Jana Očka z Vlašimia, który już rok później pisał się z Jenštejna. Dokonał on przebudowy zamku, mającego odzwierciedlać znaczenie i prestiż społeczny nowego właściciela. Po śmierci Pavla w 1375 roku kolejnym posiadaczem zamku był jego syn i dziedzic, Jan z Jenštejna, od 1379 roku arcybiskup praski, który także przyczynił się do rozbudowy swej siedziby. Do 1384 roku, kiedy rozpoczął się długotrwały spór Jana z królem Wacławem IV, Jenštejn był ulubioną siedzibą arcybiskupa, prawdopodobnie przedkładaną ponad pobliską stołeczną Pragę. Dopiero później z powodu utraty zamku, Jan przeniósł się do swojej nowej warowni Helfenburk. Jenštejn został zdobyty przez Wacława IV w 1390 roku i przekazany królewskiemu zaufanemu, podkomorzemu Zikmundovi Hullerovi.
W następnych dziesięcioleciach zamek był własnością wielu osób, między innymi od 1398 roku Pešíka Bryla, Jindřicha z Cách w latach 1414 – 1419, Aleša Škopka z Dubé do 1435 roku czy Jana Libickiego z Libic. W XVI stuleciu właściciele nadal często się zmieniali, a budowla podupadała. Na początku XVII wieku zamek był już opisywany w źródłach jako zrujnowany i opuszczony, dodatkowo w 1640 roku w trakcie wojny trzydziestoletniej spaliły go wojska szwedzkie. Od tamtego momentu na terenie ruin swoje mieszkania urządziło kilka ubogich wiejskich rodzin, niestety przyczyniając się do dalszego pogarszania stanu budowli.
Architektura
Zamek zbudowano na niewielkim skalistym cyplu, na końcu płytkiej doliny w pobliżu Vinořskiego potoku. Nieregularny, lecz zbliżony do owalu dziedziniec został zamknięty murem obronnym do którego w południowo – wschodniej części blisko dostawiona była cylindryczna wieża – początkowo o funkcji bergfriedu. Posiadała ona około 8,5 metra średnicy z murem grubym na 2,6 metra i flankowała położoną na wschodzie bramę z mostem zwodzonym przerzuconym ponad fosą. Fosa była zasilana wodą z pobliskiego stawu i strumienia. Nieodległe położenie stawu także mogło mieć znaczenie w poprawie obronności zamku. Budynek mieszkalny usytuowano po stronie zachodniej, najdalszej od bramy i najlepiej chronionej.
Podczas przebudowy z drugiej połowy XIV wieku całkowicie przekształcono wieżę powyżej murów przyziemia. Widoczne jest to w użytym materiale, dół wieży wzniesiono bowiem ze średniej wielkości piaskowca, natomiast górne kondygnacje z dużych, dokładnie obrobionych bloków importowanego kamienia. Wejście do wieży umieszczono na poziomie dziedzińca. Z pomieszczenia na parterze klapa w podłodze prowadziła do piwnicy o 6,5 metrach głębokości, która znajdowała się około 1,5 metra nad dnem dawnej fosy. Po przebudowie wieża posiadała aż cztery piętra, pomiędzy którymi komunikacje zapewniały spiralne schody w grubości muru. Pierwsze piętro miało zaledwie 2,7 metra wysokości i oświetlane było jedynie okienkiem szczelinowym. Na drugim piętrze umieszczono główne wejście do wieży, prowadzące po drewnianym pomoście bezpośrednio z budynku mieszkalnego, zbudowanego w odległości około 3 metrów od wieży. Drewniany ganek nie tylko prowadził do budynku, lecz i okrążał całą wieżę. Widać z tego, iż niższa kondygnacja była warstwą wyrównawczą, mającą umieścić na tym samym poziomie przejście z pałacu do kaplicy na drugim piętrze wieży. Kaplica składała się ze sklepionego kolebką przedsionka, z dużej okrągłej nawy oraz z prezbiterium zorientowanego na wschód i umieszczonego w grubości muru, naprzeciw portalu wejściowego. Zarówno nawę jak i prezbiterium zwieńczono sklepieniem żebrowym z wydatnymi zwornikami: krzyżowym w nawie i sześciodzielnym w prezbiterium. Cała przestrzeń kaplicy oświetlana była tylko przez jedno okno w osi prezbiterium. Wyższe piętra wieży zwieńczono już tylko płaskimi stropami. Kondygnację powyżej kaplicy oświetlało od południa wąskie i wysokie, prostokątne okno z siedzeniami w wewnętrznej niszy. Drugie mniejsze ostrołukowe okno umieszczono wysoko przy stropie. Czwarte najwyższe piętro, dostępne było tylko po drabinie, nie sięgała go spiralna klatka schodowa. Miało trzy wąskie prostokątne okna oraz portal po południowo-wschodniej stronie, prowadzący zapewne do drewnianego wykusza. Z ostatniego piętra wieży przejść można było jeszcze na poddasze kryte kamiennym hełmem i oświetlane czterema prostokątnymi, równomiernie rozłożonymi oknami.
W trakcie przebudowy podwyższono także mury obwodowe do poziomu drugiego piętra, a od strony wjazdowej wzniesiono drugi, niższy mur, tworzący około 6-7 metrowej szerokości parcham, dochodzący do skośnie usytuowanego budynku bramnego. Jako, iż dziedziniec położony był nieco wyżej, trzeba było po przejechaniu bramy pokonać schody, wychodzące między wieżę a budynek mieszkalny. Nie jest wykluczone, że po przebudowie cały dziedziniec zamku otoczony był zabudową mieszkalną i gospodarczą.
Stan obecny
Zamek Jenštejn jest dziś cennym zabytkiem z powodu dobrze zachowanej XIV-wiecznej wieży z gotycką kaplicą oraz reliktów budynku średniowiecznego pałacu. Niestety teren zamku praktycznie z każdej strony zastawiony jest współczesną zabudową mieszkalną. Wieża jest udostępniona do zwiedzania w sezonie turystycznym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Praha a okolí, t. VII, red. Z.Fiala, Praha 1988.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Záruba F., Hrady Václava IV. Od nedobytného útočiště k pohodlné rezidenci, Praha 2014.