Historia
Kościół św. Stanisława został zbudowany w trzeciej lub czwartej ćwierci XIV wieku. W okresie późnego gotyku poddawany był jedynie mniejszym modyfikacjom, dotyczącym przede wszystkim zakrystii. W latach 80-tych XVI wieku dokonano jego gruntownej, renesansowej przebudowy, w trakcie której został przekształcony z budowli bazylikowej na halową. Dobudowano wówczas także południową kruchtę przy nowym wejściu, a wewnątrz wstawiono empory. W 1725 roku powstała kaplica św. Józefa, w 1811 roku wybudowano oratorium nad zakrystią, a w 1846 roku przekształcono elewacje budowli oraz podwyższono wieżę.
Architektura
Kościół św. Stanisława został zbudowany w północnym krańcu głównego placu rynkowego Jemnic, u wylotu krótkiej ulicy wiodącej na północny – zachód do bramy Dolnej oraz dłuższej ulicy prowadzącej na wschodzie do bramy Górnej. Pierwotnie był orientowaną względem stron świata, trójnawową budowlą z bazylikowym korpusem i z wielobocznie zamkniętym prezbiterium po stronie wschodniej (zakończonym pięcioma bokami ośmioboku). Po stronie północnej prezbiterium usytuowano stosunkowo smukłą wieżę o czworobocznej podstawie, a po stronie południowej zakrystię, oryginalnie jednokondygnacyjną.
Elewacje zewnętrzne prezbiterium wzmocniono uskokowymi przyporami, sięgającymi gzymsu koronującego i przykrytymi jednospadowymi daszkami. Pomiędzy nimi umieszczono wąskie a zarazem wysokie, obustronnie rozglifione okna o ostrołucznych zamknięciach. Większość z nich wypełniono dwudzielnymi maswerkami, jedynie w osiowym oknie wschodnim, nieco szerszym od pozostałych, wstawiono maswerk trójdzielny. Korpus nawowy, zakrystię i wieżę pierwotnie także oświetlały okna ostrołuczne, choć dużo niższe od tych w prezbiterium. Niepodsklepiony początkowo korpus prawdopodbnie nie wymagał podparcia przyporami. Wejście do niego pierwotnie wiodło od strony zachodniej, poprzez ostrołuczny, bogato profilowany portal.
Wewnątrz prezbiterium zwieńczono nad dwoma przęsłami prostokątnymi sklepieniem krzyżowo – żebrowym, oraz sklepieniem sześciodzielnym, którym przykryto wschodnie zamknięcie prezbiterium. Klinowe w przekroju żebra złączono zwornikami z rzeźbioną głową Chrystusa, gołębicą i jagnięciem. Na ściany opuszczono je pojedynczymi i zgrupowanymi w wiązki służkami, podchwyconymi we wschodnim zamknięciu drobnymi wspornikami (jeden z nich otrzymał formę figuralną, ale inne ozdobiono motywami roślinnymi). Od nawy prezbiterium oddzielono ostrołuczną arkadą tęczy o obustronnym sfazowaniu. Do zakrystii oraz przyziemia wieży prowadziły podobne portale z ostrołucznymi archiwoltami otaczającymi tympanon, osadzonymi na załamanych pod kątem prostym profilowanych ościeżach.
Stan obecny
Do czasów współczesnych gotycki charakter kościoła zachowało prezbiterium, południowa ściana nawy, przyziemie zakrystii oraz częściowo wieża, na elewacjach której przetrwały okna ostrołukowe i zakończone trójliściem. Z okresu renesansu pochodzi południowe wejście wraz z kruchtą, a także sklepienie wewnątrz korpusu nawowego i empora. W całości nowożytne jest piętro zakrystii, górna część wieży oraz kaplica północna. Spośród gotyckich detali architektonicznych przetrwały maswerkowe okna prezbiterium, zachodni portal w korpusie nawowym, portale w prezbiterium do zakrystii i przyziemia wieży, sklepienie prezbiterium z rzeźbionymi konsolami i zwornikami z drugiej połowy XIV wieku. Kościół jest dostępny podczas nabożeństw w niedziele i soboty, natomiast wieża z galerią widokową jest dostępna po uzgodnieniu z administratorem kościoła. Naprzeciw zachodniej fasady kościoła znajduje się muzeum miejskie z ekspozycjami na temat lokalnej historii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Moravy a Slezska J/N, red. B.Samek, t. II, Praha 1999.