Historia
Budowniczym zamku był pod koniec XIII lub na początku XIV wieku Havel z Lemberka zwany Ryba, pochodzący z możnego rodu Markvarticów, lub ewentualnie jego dwaj synowie i spadkobiercy: Ctibor i Jaroslav, którzy pisali się już w 1322 roku z Rohozeca. Kolejnymi właścicielami byli w latach 1323-1372 Půta i Jan (Henslin) z Turgova. Panowie z Turgova przybyli do Czech z terenów Miśni za rządów Jana Luksemburskiego, do drugiej połowy XIV wieku zyskując wiele majątków i zamków. Z tego powodu nie zamieszkiwali w Rohozecu, lecz przekazali zamek w zarząd hejtmana Jošta zwanego Jura. Od 1374 roku właścicielem Rohozeca był Markvart z Vartemberka. Markvart naruszał mir w królestwie, wojując z powodów osobistych z łużyckimi sąsiadami i napadając na kupców. Wzbudziło to gniew króla Wacława IV, który pośrodku zimy 1390 roku zdobył zamki Markvarta, Žleby, Zbiroh i Rohozec, uwięził go i skonfiskował jego majątek. Został on co prawda później zwolniony z więzienia, ale zmarł w 1392 roku.
Pod koniec XIV wieku dokumenty nie odnotowywały losów zamku, nie wiadomo jak bardzo zniszczonego w trakcie oblężenia z 1390 roku. Prawdopodobnie zarządzany był przez królewskich burgrabiów, z których w 1392 roku wspomniany został niejaki Přibík, a w 1408 roku Všeslav z Solca. W 1417 roku był własnością Jana z Michalovic zwanego Kruhlata, który w okresie wojen husyckich należał do zwolenników cesarza Zygmunta. Za jego czasów sławny husycki wódz Jan Žižka z Trocnova zdobył w 1424 roku pobliskie miasto Turnov, ponownie jednak nie wiadomo czy Rohozec wówczas ucierpiał. Dla odmiany syn Jana, Jindřich, aktywnie wspierał husyckiego króla Jerzego z Podiebradów, choć on sam był katolikiem. W 1468 roku stał na czele armii, która odparła najazd katolickiej Unii Zielonogórskiej i Łużyczan. Sam jednak bitwę pod Turnovem przypłacił raną, w wyniku której umarł. Jego śmierć spowodowała, iż ród Michaloviców wymarł po mieczu, a zamek przeszedł na siostrę Jindřicha, Magdalenę i jej męża, Jana Tovačovského z Cimburka.
W 1483 roku zamek odziedziczyło bogate małżeństwo: Johanka i Kunrát Krajíř z Krajku, którzy w pierwszym dziesięcioleciu dokonali jego późnogotyckiej przebudowy. Prace te kontynuowała Johanka z drugim mężem, Janem z Šelmberka, najwyższym komornikiem Królestwa Czeskiego. Ukończył je natomiast około 1516 roku brat Johanki, Konrád Krajíř z Krajku. W efekcie powstało wówczas nowe skrzydło zachodnie i północne, zamurowano starą bramę, a po stronie południowej wzniesiono smukłą wieżę bramną, co spowodowało całkowite obrócenie zorientowania zamku na linii północ – południe i zredukowało jego obronność.
Od roku 1534 zamek dzierżył możny ród Vartemberków. Jeden z jego członków, Karel z Vartemberka, około 1600 roku dokonał kolejnej, tym razem późnorenesansowej przebudowy zamku. Następni Vartemberkowie brali udział w powstaniu dającemu początek wojnie trzydziestoletniej, przez co, po przegranej bitwie pod Białą Górą w 1620 roku, ich majątek został skonfiskowany. Hrubý Rohozec na krótko przejął Albrecht von Wallenstein, a od 1628 roku francuski szlachcic, Mikuláš Des Fours. Jego potomkowie dzierżyli Rohozec jako rodowe gniazdo aż do 1945 roku, kiedy to zamek został znacjonalizowany. Niestety w XIX wieku dokonali oni znaczącej przebudowy, która usunęła część ze średniowiecznych elementów zamku (między innymi obniżono i zabudowano wieżę główną).
Architektura
Zamek ulokowano na skalistej nadrzecznej grani, opadającej stromą skarpą po stronie wschodniej w dolinę Jizery, a na południu w nieco płytszy, usytuowany poprzecznie wąwóz, który pierwotnie służył jako fosa. Pozostałe dwie strony zamku: północna i zachodnia, zostały zabezpieczone głębokim rowem i ziemnymi wałami. Po południowej stronie zamku, po przeciwnej stronie rzeki, funkcjonowało lokacyjne miasto Turnov. Pierwotny wjazd do zamku wiódł od strony północnej, gdzie rozwinęło się podzamcze, zapewne obwarowane drewniano – ziemnymi fortyfikacjami.
Główną część zamku założono na planie zbliżonym do nieregularnego czworoboku, zwężającego się ku północy. Brama, będąca zwykłym portalem w murze, flankowana była przez masywną czworoboczną wieżę o długości boków wynoszącej 11 metrów i znacznej grubości murów oscylujących do ponad 3,5 metra szerokości. Brama dostępna była po przekroczeniu zwodzonego mostu przerzuconego ponad fosą. Główny budynek mieszkalny wzniesiono tradycyjnie po jej przeciwnej stronie, w najbezpieczniejszym, południowo – wschodnim narożniku dziedzińca. Wieżę i budynek połączono wysokim murem obronnym o grubości 2,5 metra, lekko załamanym na odcinku zachodnim, tworzącym uskok przy jednym z boków wieży bramnej.
Średniowieczny budynek mieszkalny był solidną konstrukcją o wysokości 19-20 metrów, przypominającą wieżę mieszkalną. Wzniesiony został na rzucie nieregularnego czworoboku o wymiarach około 19 x 20 metrów. Jego południowo – wschodni, wysunięty w stronę fosy i nadrzecznych skarp narożnik wzmacniała masywna przypora, pomimo iż w przyziemiu mury budynku miały aż 3,5-4 metry grubości. Parter dzielił się na trzy pomieszczenia. Poniżej funkcjonowały aż na trzech poziomach głębokości piwnice, pomiędzy którymi poruszano się klatką schodową umieszczoną od strony dziedzińca. Najniższe kondygnacje przeprute były szczelinowymi otworami i kluczowymi strzelnicami. Mieszkalne piętra musiały już być oświetlane większymi oknami, być może pierwotnie o wczesnogotyckich formach.
Na początku XVI stulecia powstał mniejszy i niższy budynek przystawiony do muru wschodniego. Prawdopodobnie pełnił on tylko funkcje gospodarcze. Jego budowa spowodowała przesunięcie bramy na przeciwległą stronę. Dzięki temu doszło niejako do obrócenie zorientowania zamku na linii północ – południe. Druga faza późnogotyckiej przebudowy z drugiego dziesięciolecia XVI wieku zaowocowała wyrównaniem poziomu dziedzińca oraz budową zachodniego skrzydła. W okresie tym wzniesiono także smukłą wieżę bramną, wysuniętą przed obwód murów po stronie południowej.
Stan obecny
Współcześnie dawny zamek prezentuje formę uzyskaną w wyniku licznych nowożytnych przekształceń, które zatarły jego oryginalny wygląd. Niestety w XIX wieku obniżono i zabudowano skrzydłem mieszkalnym główną wieżę, tak iż całość została silnie zunifikowana, a orientacja zamku obrócona, za sprawą przeniesienia wjazdu na stronę południową. Tam wyróżnia się smukła XVI-wieczna wieża, można także, szczególnie z lotu ptaka, dopatrzeć się kształtu gotyckiego domu mieszkalnego w południowo – wschodnim narożniku. Całkowicie zanikło średniowieczne podzamcze po północnej stronie rezydencji, obecnie zajmowane przez park. Spośród średniowiecznych detali architektonicznych najbardziej rzuca się w oczy późnogotycki balkon, osadzony na kamiennych wspornikach nad przejazdem bramnym. Przetrwało także kilka gotyckich portali, z których najstarsze znajdują się w piwnicach budynku południowo – wschodniego. Rezydencja udostępniona jest do zwiedzania od 24 marca do 31 października.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Vojkovský R., Hrubý Rohozec. Hrad-zámek severozápadně od Turnova, Hukvaldy-Dobrá 2016.