Historia
Kościół św. Jerzego w Hradešínie, pierwotnie jako romańska rotunda, najprawdopodobniej został wzniesiony w pierwszej połowie XII wieku, w związku z rozwojem w tym regionie wczesnośredniowiecznego osadnictwa i rozprzestrzenianiem chrześcijaństwa. Był on wówczas zapewne częścią drewnianego, wczesnośredniowiecznego dworu, jednak są to jedynie przypuszczenia, jako iż pierwsza pisemna wzmianka o kościele pojawiła się dopiero z 1367 roku. Kiedy w połowie XIII stulecia rycerski ród z Hradešína przeniósł się do nowego zamku w Škvorcu, kościół został przekształcony w świątynię parafialną.
W drugiej połowie XIV wieku patrycjuszowska rodzina Olbramoviców z Pragi dokonała przebudowy rotundy, rozbudowując ją o kwadratową nawę i gotyckie prezbiterium. W okresie wojen husyckich, po 1421 roku wygnany został z kościoła ostatni katolicki ksiądz, a w 1434 roku świątynia została zniszczona. Jej późniejszy wysoki dach musiał zostać założony podczas remontu, być może w 1462 roku, kiedy to Čeněk Škvorecký ufortyfikował świątynię nowym, późnogotyckim murem obronnym ze strzelnicami. Kolejne przebudowy nastąpiły w połowie XVI wieku, za czasów gdy właścicielami wsi była rodzina Smiřických. W 1557 roku dobudowana została renesansowa kruchta.
Ciężkie czasy nastały dla budowli w okresie wojny trzydziestoletniej. W 1624 roku wygnano protestanckiego księdza, a miejscowa parafia była przez kolejne sto lat administrowana przez katolickiego proboszcza. Budowla doznała także zniszczeń w trakcie działań wojennych. Gruntowną renowacje przeprowadzono dopiero w 1734 roku z inicjatywy Marii Teresy z Sabaudii. Założono nowe dachy, wzniesiono zakrystię, wolnostojącą dzwonnicę i kaplicę św. Jerzego. Kolejne prace budowlane rozpoczęły się w 1888 roku, kiedy to przy kruchcie dobudowano aneks z klatką schodową. Pod koniec XIX stulecia zlikwidowano także przykościelny cmentarz, co połączyło się z obniżeniem muru obwodowego, zburzeniem gotyckiego budynku bramnego i barokowej kaplicy.
Architektura
Najstarsza budowla była romańską, cylindryczną, wysoką rotundą z apsydą po stronie wschodniej, wzniesioną ze starannie obrobionych kamiennych kwadr, usytuowaną wewnątrz obwodu obronnego utworzonego z przekopu, ziemnego wału i zapewne palisady lub częstokołu. Całość wraz z zabudowaniami dworskimi zajmowała górną partię wzgórza.
W drugiej połowie XIV wieku wschodnia apsyda została rozebrana, a na jej miejscu wzniesiono kwadratową w planie nawę, nakrytą wysokim czterospadowym dachem z sygnaturką. Po jej wschodniej stronie usytuowano gotyckie prezbiterium z trójbocznym zamknięciem i ścianami wzmocnionymi masywnymi przyporami. Wewnątrz prezbiterium zwieńczono sklepieniem krzyżowo – żebrowym nad przęsłem prostokątnym i sklepieniem sześciodzielnym nad wschodnim zamknięciem, z żebrami opadającymi na przyścienne konsole o geometrycznych formach oraz spiętymi tarczowymi zwornikami. Także żebrowe sklepienie, lecz podparte centralnym filarem, pierwotnie wieńczyło nawę (ewentualnie był to belkowy, drewniany strop).
W drugiej połowie XV wieku starsze drewniane obwarowania wokół kościoła zastąpił kamienny mur ze strzelnicami. Po stronie południowej usytuowano budynek bramny, którego górna kondygnacja służyła zarówno jako dzwonnica jak i celom obronnym. Wraz z położeniem kościoła na szczycie wzgórza, nadawało to świątyni cech wybitnie obronnych.
Stan obecny
Do czasów współczesnych przetrwała romańska rotunda, pozbawiona apsydy ale z zachowanym oryginalnym oknem od północy i drugim od zachodu. Zachowały się również gotyckie mury prezbiterium z dwoma oryginalnymi oknami od południa i wschodu (okno wschodnie posiada nawet gotycki maswerk), oraz przebudowana nawa z pierwotnym fragmentem wschodniej ściany gdzie przetrwała arkada tęczy, a także jej częścią zachodnią mieszcząca klatkę schodową. Niestety okna nawy zostały przekształcone, a od południa ją i prezbiterium przysłoniły aneksy o nowożytnych formach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 1, Praha 2015.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Podlaha A., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 24, politický okres českobrodský, Praha 1907.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. I, Praha 1977.