Historia
Zamek Karola, czyli Karluv Hrádek, pierwotnie zwany Karlshaus, po raz pierwszy wspomniano w źródłach pisanych w 1357 roku. Zbudowany został przez cesarza Karola IV Luksemburczyka, bardziej jako letni dwór myśliwski, niż budowla obronna lub przeznaczona do stałego zamieszkiwania. Powstał na miejscu starszego zamku, czy też dworu myśliwskiego Przemyślidów, wzniesionego w drugiej połowie XIII wieku, pod koniec rządów Przemysła Ottokara II lub w dobie Wacława II. Ta pierwsza budowla zniszczona została przez pożar jeszcze w XIII stuleciu.
Krótko po odbudowie z połowy XIV wieku, zamek stał się źródłem konfliktu władcy z możnym rodem Rožmberków, którzy władali okolicznymi ziemiami i uzurpowali sobie także prawo do terenów na których wzniesiono Karlshaus. W 1364 pojawił się w źródłach jedyny znany burgrabia zamkowy („novi castri Karlshaus”), Petr z Nasavrk, opiekujący się budowlą w czasie nieobecności władcy. W 1370 roku natomiast Karol IV nadał osadę Karlshaus Albrechtowi, księciu bawarskiemu, jako zastaw posagu narzeczonej jego syna Wacława, późniejszego króla Wacława IV.
Po 1370 roku wszelkie informacje o zamku zanikły, zaś pobliska osada Karlshaus wróciła do starszej nazwy Pukarec. Prawdopodobnie zamek został porzucony w okresie panowania Wacława IV, a najpóźniej w okresie wojen husyckich. Przyczynić się musiał do tego brak znaczenia militarnego oraz fakt, iż nie stanowił on siedziby administracyjnej majątku ziemskiego. Z powodu braku wizyt kolejnych królów, nie zainteresowanych polowaniami w okolicznych lasach, jego utrzymywanie stało się nieopłacalne, a przekazanie w dzierżawę niemożliwe, gdyż nie generował on żadnych dochodów.
Architektura
Zamek zbudowano na zboczu nadrzecznego wzniesienia, na wschodzie opadającego do doliny Wełtawy, a na południu i zachodzie do jaru z bezimiennym strumieniem. Jako iż jego formę dostosowano do kształtu wzgórza, miał on rzut nieregularny, nieco zbliżony do trójkąta, z narożnikiem po stronie południowej. Zewnętrzne obwarowania tworzył na całym obwodzie rów poprzedzony ziemnym wałem. Wał ziemny był szczególnie masywny od strony czołowej, północnej, tam też przed zamkiem rozlokowane było półkoliste w planie przedzamcze, również chronione ziemnym wałem. Jeszcze dalej na północy nad rzeką znajdowała się osada Pukarec.
Cechą charakterystyczną zamku było zabudowania wszystkich jego stron skrzydłami mieszkalnymi i gospodarczymi, tak że nie było ani jednego fragmentu z wolną kurtyną muru obronnego. Zamek przypuszczalnie nie posiadał wieży, ewentualnie niewielką dominantą wysokościową mogła być brama, wtopiona w zachodnią część załamanego skrzydła północnego. Stanowił ją przykryty drewnianym stropem korytarz z prostymi wnękami po bokach, mieszczącymi dwuosiowe sedilia. Wjazd zabezpieczony był zwodzonym mostem przerzucanym nad fosą.
Skrzydło północne po stronie wschodniej kończyło się kaplicą, której opięte przyporami prezbiterium tworzyło narożnik zamku. Kaplica miała wymiary 15,5 x 6,6 metra, co stawiało ją pośród największych budowli sakralnych na czeskich zamkach. Przykrywało ją sklepienie krzyżowo – żebrowe, podtrzymywane przez służki i wsporniki, podzielone na dwa kwadratowe przęsła i wieloboczne zamknięcie z układem sześciodzielnym żeber. Oświetlenie prezbiterium zapewniały wysokie, ostrołuczne okna, podczas gdy nawa miała już znacznie mniejsze otwory okienne. W zachodniej części nawy znajdowała się empora, dostępna z piętra sąsiedniego skrzydła. Główne wejście do kaplicy zapewne znajdowało się na poziomie dziedzińca, w ścianie południowej nawy.
Kaplica sąsiadowała z podsklepioną komnatą o ścianach wyłożonych belkami w celu lepszego utrzymywania ciepła, której oświetlenie zapewniały dwa niewielkie ostrołukowe okna. Kolejna, podobnie ocieplana drewnem izba znajdowała się na piętrze w skrzydle południowo – zachodnim. Również ją doświetlały dwa nieduże okna ostrołuczne. Pomieszczenia w pozostałych skrzydłach przykryto płaskimi, drewnianymi stropami. W przyziemiu mieściły one komory gospodarcze i pomocnicze, na piętrze komnaty mieszkalne.
Stan obecny
Ruiny zamku znajdują się około dwa kilometry od wsi Pukarec i są łatwo dostępne czerwonym szlakiem turystycznym. Zachowały się dość duże fragmenty murów, szczególnie interesujące po stronie północnej, gdzie widoczne są gotyckie okna kaplicy i sąsiedniej komnaty. Całość terenu jest silnie porośnięta roślinnością dlatego mury i obwarowania ziemne lepiej widoczne są w okresie wiosennym lub jesiennym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Čechy, t. V, red. Z.Fiala, Praha 1986.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.