Historia
Przyjmuje się, iż budowa zamku musiała mieć miejsce z inicjatywy władcy na początku panowania Przemysła Ottokara II, czyli na początku drugiej połowy XIII wieku. Houska miała pełnić rolę ośrodka administracyjnego przed założeniem pobliskiego zamku Bezděz, jednak podobieństwo wielu elementów architektonicznych (kaplica, sklepienia) sprawia, że nie można wykluczyć wzniesienia obu warowni w zbliżonym okresie, przez członków tej samej strzechy budowlanej. Pierwsze pisemne informacje o zamku pojawiły się w 1291 roku, kiedy to wspomniany został burgrabia Záviša ze Stružnicy, oraz w 1316 roku, kiedy właścicielem Houski był Hynek Dubé z rodu Ronovców. Po śmierci Przemysła Ottokara II panowie z Dubé, na czele z Hynkiem Berką z Dubé, wykorzystali załamanie władzy królewskiej i rozszerzyli swe panowanie na ziemie korony w okolicach Bezdězu.
Przez cały XIV wiek zamek przechodził przez ręce kolejnych właścicieli z rodu Berków z Dubé. Na początku XV wieku mięli oni opinię umiarkowanych katolików, dzięki czemu Houska uniknęła najazdów wojsk husyckich. W 1432 roku Jindřich Berka z Dubé sprzedał zamek Janovi Smiřickému ze Smiřic, którego rodzina posiadała warownię do 1502 roku. Jan, jako jeden z najbogatszych rycerzy czeskich, w 1437 roku wybrany został wraz z pięcioma innymi możnymi przez cesarza Zygmunta do sprawowania rządów w czasie nieobecności władcy. Po śmierci Zygmunta jeszcze w tym samym roku, Jan Smiřicki brał udział w kształtowaniu polityki Królestwa Czeskiego i intrygach możnowładców. Ostatecznie w 1453 roku został oskarżony o zdradę, skazany na śmierć i stracony, lecz zamek Houska był już wówczas w posiadaniu jego potomków. W 1502 roku sprzedali oni go Wacławowi Hrzánovi z Harasova, którego rodzina (prawdopodobnie Tobiáš z Harasova) około 1580 roku przebudowała średniowieczną budowlę w renesansową rezydencję. Przebudowa ta znacząco zmieniła zarówno wygląd zewnętrzny zamku, jak i wewnętrzny charakter pomieszczeń (powiększono okna, założono nowe sklepienia, ściany ozdobiono renesansowymi freskami, krużganek wymieniony na murowany, a mury pokryto sgraffitową dekoracją).
Podczas wojny trzydziestoletniej Houska była kontrolowana przez armię szwedzką. Nie dokonała ona co prawda zniszczeń w trakcie walk, lecz splądrowała i spustoszyła majątek, przyczyniając się do dużych strat finansowych. Po zakończeniu wojny Habsburgowie wydali zarządzenie, by zniszczyć wszystkie zamki, które służyły Szwedom jako silne punkty oparcia na okupowanych ziemiach. W 1658 roku częściowe rozbiórki dotknęły niestety także zamek Houska. Zniszczono czworoboczną, wczesnogotycką wieżę, mury obronne i zabudowania gospodarcze na przedzamczu, a cały materiał z rozbiórek wykorzystano do zasypania zamkowych fos.
W latach 1822-1824 Vincenc Karel z Kounic dokonał gruntownego remontu zamku, w trakcie którego między innymi obniżono do obecnej wysokości dachy. Ostatnimi prywatnymi właścicielami zamku przed II wojną światową byli Šimonkové z Mladotova. W 1948 roku zostali wywłaszczeni, a rezydencja znacjonalizowana i przekazana Bibliotece Narodowej w Pradze. Dopiero w 1995 roku Houska została przywrócona rodzinie Šimonky, która zapewniła stopniową renowację i dostęp do zabytku dla turystów.
Architektura
Zamek posadowiono na skalnym cyplu, którego strome skarpy zapewniały bezpieczeństwo opadając pionowo na północy, zachodzie i wschodzie. Dostęp był możliwy tylko od strony południowej, drogą przechodzącą przez przedzamcze, po przekroczeniu mostu nad fosą i zewnętrznych obwarowań. Ponadto wjazd do zamku zabezpieczony był wysokim blokiem piaskowca, sięgającym do poziomu podłogi drugiego piętra południowej części wschodniego skrzydła. Na skale tej wzniesiono czworoboczną wieżę której boki mierzyły około 6,9 metra. Flankowała ona mierzący 2,7 metra szerokości przejazd bramny, który prowadził na wewnętrzny, prawie kwadratowy dziedziniec (stąd podobieństwo do zamków Písek i Zvíkov).
Zabudowa gospodarcza i mieszkalno – reprezentacyjna składała się z otaczających dziedziniec trzech, dwupiętrowych skrzydeł, a jedynie stronę południową, bramną, zamykał mur obronny. Skrzydło zachodnie mieściło w przyziemiu dużą, centralnie położoną sień i dwie, usytuowane po jej bokach kwadratowe komory. Także wschodnie skrzydło miało podobny układ, choć tu środkowa komnata była nieco krótsza. Północne skrzydło natomiast nie miało środkowej sieni. Jego zachodnia część podzielona została na dwie prawie kwadratowe, sklepione komory, do których przyległa od wschodu szeroka kaplica. Pierwotnie pomieszczenia przyziemia zamku posiadały płaskie, drewniane stropy, sklepienia krzyżowo – żebrowe i kolebkowe założono dopiero w XVI wieku. Wtedy też powiększono okna, które początkowo w większości były wąskimi otworami szczelinowymi.
Kaplica zajmowała przyziemie oraz pierwsze piętro, jej prezbiterium było od wschodu zakończone trójbocznie, a po zachodniej stronie znajdowała się empora, dostępna po schodach z nawy (spiralne schody w jej północnej ścianie wzniesiono dopiero w XVI wieku). W średniowieczu kaplica pokryta była pięknymi polichromiami ściennymi, których zachowane fragmenty wskazują na wysoki kunszt autorów. W przyziemiu wschodniej części kaplicy znajdowały się wczesnogotyckie sedilia zwieńczone trójliściami. Flankowały je podtrzymujące sklepienie obłe służki, osadzone na pięciobocznych cokołach i zwieńczone wysoko umieszczonymi kapitelami.
Główne pomieszczenia mieszkalne umiejscowiono jak zwykle na pierwszym piętrze, na wysokości około 3,5 metra. Połączone były one drewnianym krużgankiem, otaczającym wszystkie skrzydła od strony dziedzińca. Układ pomieszczeń na piętrze był zbliżony do tego w przyziemiu. Tutaj jednak większość komnat była sklepiona krzyżowo – żebrowo, część była ogrzewana kominkami, a dwa wyłożone były drewnem w celu ocieplenia zimnych, kamiennych ścian (po jednym w skrzydle wschodnim i zachodnim). Oświetlenie komnat piętra zapewniały większe okna. Miały one między innymi formę biforiów zwieńczonych trójliśćmi. Pomieszczenia drugiego piętra miały już charakter pomocniczy i obronny. Także były połączone zewnętrznym krużgankiem.
Stan obecny
Obecna forma zamku jest wynikiem renesansowej przebudowy, wyburzeń z połowy XVII wieku i remontu z XIX stulecia. W ich wyniku budowla zatraciła pierwotne, średniowieczne cechy stylistyczne i otrzymała formę czteroskrzydłowego budynku o jednolitym, zunifikowanym kształcie. Oryginalne średniowieczne elementy to nieliczne zamurowane okna, sklepienia krzyżowo – żebrowe w niektórych komnatach i fragmenty pierwotnych polichromii w zamkowej kaplicy. Oczywiście pod nowożytnym boniowaniem i sgraffiti większa część murów ma metrykę średniowieczną. Zamek jest udostępniony dla zwiedzających od kwietnia do października. W sezonie letnim regularnie organizowane są na nim wydarzenia kulturalne: targi, turnieje szermierze, taneczne, koncerty itp.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.