Historia
Budowa zamku miała miejsce na początku drugiej połowy XIII wieku. Prace prowadzono z inicjatywy czeskiego władcy Przemysła Ottokara II. Houska miała pełnić rolę ośrodka administracyjnego przed założeniem pobliskiego zamku Bezděz, jednak podobieństwo wielu elementów architektonicznych i układu wnętrz wskazywałoby, że budowa obu warowni prowadzona była w zbliżonym okresie, przez członków tej samej strzechy budowlanej. Pierwsze pisemne informacje o zamku pojawiły się w 1291 roku, kiedy to wspomniany został burgrabia Záviša ze Stružnicy („purcharius noster de Husta”), oraz w 1316 roku, kiedy właścicielem Houski był już Hynek Dubé z rodu Ronovców. Panowie z Dubé, na czele z Hynkiem Berką z Dubé, weszli w posiadanie zamku po śmierci Przemysła Ottokara II, wykorzystując załamanie władzy królewskiej i rozszerzając swe panowanie na ziemie korony w okolicach Bezdězu.
Przez cały XIV wiek zamek przechodził przez ręce kolejnych właścicieli z rodu Berków z Dubé. Na początku XV wieku mieli oni opinię umiarkowanych katolików, dzięki czemu Houska uniknęła najazdów wojsk husyckich. W 1432 roku Jindřich Berka z Dubé sprzedał zamek Janovi Smiřickému ze Smiřic, którego rodzina posiadała warownię do 1502 roku. Jan, jako jeden z najbogatszych rycerzy czeskich, w 1437 roku wybrany został wraz z pięcioma innymi możnymi przez cesarza Zygmunta do sprawowania rządów w czasie nieobecności władcy. Po śmierci Zygmunta jeszcze w tym samym roku, Jan Smiřicki brał udział w kształtowaniu polityki Królestwa Czeskiego i w intrygach możnowładców. Ostatecznie w 1453 roku został oskarżony o zdradę, skazany na śmierć i stracony, lecz zamek Houska był już wówczas w posiadaniu jego potomków. W 1502 roku sprzedali oni go Václavowi Hrzánovi z Harasova, którego rodzina (prawdopodobnie Tobiáš z Harasova) około 1580 roku przebudowała średniowieczną budowlę w renesansową rezydencję. Przebudowa ta znacząco zmieniła zarówno wygląd zewnętrzny zamku, jak i wewnętrzny charakter pomieszczeń (powiększono okna, założono nowe sklepienia, ściany ozdobiono renesansowymi freskami, krużganek wymieniony na murowany, a mury pokryto sgraffitową dekoracją).
Podczas wojny trzydziestoletniej Houska była kontrolowana przez armię szwedzką. Nie dokonała ona co prawda zniszczeń w trakcie walk, lecz splądrowała i spustoszyła majątek, przyczyniając się do dużych strat finansowych. Po zakończeniu wojny Habsburgowie wydali zarządzenie, by zniszczyć wszystkie zamki, które służyły Szwedom jako silne punkty oparcia na okupowanych ziemiach. W 1658 roku częściowe rozbiórki dotknęły niestety także zamek Houska. Zniszczono czworoboczną, wczesnogotycką wieżę, mury obronne i zabudowania gospodarcze na przedzamczu, zaś cały materiał z rozbiórek wykorzystano do zasypania zamkowych fos. W tak przekształconym zamku przez kolejne lata zamieszkiwali przedstawiciele rodu Hofkirchen, następnie od początku XVIII stulecia ród z Kounic. W latach 1822-1824 Vincenc Karel z Kounic dokonał gruntownego remontu zamku, w trakcie którego między innymi obniżono dachy. Ostatnimi prywatnymi właścicielami zamku przed II wojną światową byli Šimonkowie z Mladotova. W 1948 roku zostali wywłaszczeni, a rezydencja znacjonalizowana i przekazana Bibliotece Narodowej w Pradze. Dopiero w 1995 roku Houska została przywrócona rodzinie Šimonky, która zapewniła stopniową renowację i dostęp do zabytku dla turystów.
Architektura
Zamek posadowiono na skalnym cyplu, którego strome skarpy zapewniały bezpieczeństwo opadając pionowo na północy, zachodzie i wschodzie. Dostęp był możliwy tylko od strony południowej, drogą przechodzącą przez przedzamcze, po przekroczeniu mostu nad fosą i zewnętrznych obwarowań. Ponadto wjazd do zamku zabezpieczony był wysokim blokiem piaskowca, sięgającym do poziomu podłogi drugiego piętra południowej części wschodniego skrzydła. Na skale tej wzniesiono czworoboczną wieżę której, boki mierzyły około 6,9 metra. Flankowała ona mierzący 2,7 metra szerokości przejazd bramny (układ zbliżony do zastosowanego na zamkach Písek czy Zvíkov), który prowadził na wewnętrzny, trapezowaty w planie, zwężający się ku północy dziedziniec. Pośrodku dziedzińca zlokalizowana została głęboka studnia.
Zabudowa gospodarcza i mieszkalno – reprezentacyjna zamku górnego składała się z otaczających dziedziniec trzech dwupiętrowych skrzydeł. Jedynie czołową stronę południową, bramną, zamykał mur obronny, zapewne zwieńczony chodnikiem straży i krenelażem. Skrzydło zachodnie mieściło w przyziemiu dużą, centralnie położoną sień i dwie, usytuowane po jej bokach kwadratowe komory. Wschodnie skrzydło miało podobny układ, choć tam środkowa sień była nieco krótsza ze względu na skalny blok. Północne skrzydło natomiast nie miało środkowej sieni. Jego zachodnia część podzielona została na dwie prawie kwadratowe, sklepione komory, do których przyległa od wschodu obszerna kaplica. Pierwotnie pomieszczenia przyziemia zamku posiadały płaskie, drewniane stropy, sklepienia krzyżowo – żebrowe i kolebkowe założono dopiero w XVI wieku. Wtedy też powiększono okna, które początkowo w większości były wąskimi otworami szczelinowymi.
Kaplica zajmowała przyziemie oraz pierwsze piętro skrzydła północnego, jej prezbiterium było od wschodu zakończone trójbocznie, natomiast w nawie po zachodniej stronie znajdowała się drewniana empora, dostępna po schodach z poziomu posadzki (spiralne schody w narożniku północnej ściany wzniesiono dopiero w XVI wieku). Wnętrze kaplicy dzieliło się na jedno kwadratowe przęsło sklepienia krzyżowo – żebrowego oraz wschodni wielobok zamknięcia ze sklepieniem sześciodzielnym. W przyziemiu wschodniej części kaplicy znajdowały się wczesnogotyckie dwuosiowe sedilia zwieńczone fazowanymi trójliśćmi. Flankowały je podtrzymujące sklepienie obłe służki, osadzone na pięciobocznych cokołach i zwieńczone wysoko umieszczonymi kapitelami. Górną część elewacji północnej i wschodniej rozdzielały cztery duże ostrołuczne okna z dwudzielnnymi maswerkami. Od połowy XIV wieku kaplica pokryta była pięknymi polichromiami ściennymi, wskazującymi na wysoki kunszt autorów.
Główne pomieszczenia mieszkalne umiejscowiono jak zwykle na pierwszym piętrze, na wysokości około 3,5 metra. Połączone były one drewnianym krużgankiem, otaczającym wszystkie skrzydła od strony dziedzińca. Układ pomieszczeń na piętrze był zbliżony do tego w przyziemiu, jednak większość komnat była sklepiona krzyżowo – żebrowo, część ogrzewana kominkami, a dwa wyłożone były drewnem w celu ocieplenia zimnych, kamiennych ścian (po jednym w skrzydle wschodnim i zachodnim). Układ pomieszczeń ze środkową dwuprzęsłową sienią flankowaną przez dwa jednoprzęsłowe pomieszczenia ze sklepieniem krzyżowym i kolebkowym był elementem typowym dla ówczesnych zamków królewskich, podobnie jak forma samym izb wyściełanych drewnem. Ich wspólnymi cechami były sklepienia kolebkowe oraz triady niedużych okien ujętych dużymi półkolistymi wnękami. Oświetlenie pozostałych komnat piętra zapewniały większe okna. Miały one między innymi formę biforiów zwieńczonych trójliśćmi. Niektóre pomieszczenia, takie jak komnata północna w skrzydle wschodnim, posiadały przejścia do latrynowych wykuszy. Pomieszczenia drugiego piętra miały już charakter pomocniczy i obronny. Także były połączone zewnętrznym krużgankiem.
Stan obecny
Obecna forma zamku jest skutkiem renesansowej przebudowy, wyburzeń z połowy XVII wieku i remontu z XIX stulecia. W ich wyniku budowla zatraciła pierwotne, średniowieczne cechy stylistyczne i otrzymała formę czteroskrzydłowego budynku o jednolitym, zunifikowanym kształcie. Oryginalne średniowieczne elementy to nieliczne zamurowane okna, sklepienia krzyżowo – żebrowe w niektórych komnatach i fragmenty pierwotnych polichromii w zamkowej kaplicy, która wraz ze skrajną, ogrzewaną kominkiem komnatą skrzydła wschodniego uchodzi za najlepiej zachowaną na zamku. Oczywiście pod nowożytnym boniowaniem i sgraffiti większa część murów ma metrykę średniowieczną. Zamek jest udostępniony dla zwiedzających od kwietnia do października. W sezonie letnim regularnie organizowane są na nim wydarzenia kulturalne: targi, turnieje szermierze, taneczne, koncerty itp.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.